Dingen komen samen

Het zal niet vreemd in de oren klinken; het geld (overheidsgeld zeker) wordt steeds schaarser. In een sociale verzorgingsstaat (is Nederland dat nog?) moeten de beschikbare middelen zorgvuldig ingezet worden. We sturen op een participatiesamenleving met de daarbij behorende wetgeving. Decentralisatie krijgt een impuls. Dat zegt men althans. Zorgtaken worden niet meer alleen door de overheid vanuit een monopoliepositie behartigd, maar de samenwerking met derde private partijen wordt opgezocht. Veel gemeenten besteden steeds meer aandacht aan de behartiging van zorgtaken vanuit de gedachte dat dit door middel van publiek-private samenwerking gestalte moet krijgen. Ambtenaren worden “uitgeleend” aan samenwerkingsverbanden, krijgen private taken en moeten maar kijken hoe ze met hun “publieke taakstelling” daarin omgaan. Wethouders staan steeds meer midden in de samenleving, zoeken die samenleving actief op en proberen langs die weg hun doelstellingen (steeds vaker van rijkswege opgelegd) te realiseren. “Het nieuwe werken”, maar dan anders. “Bange mensen moeten geen bestuurder worden”, wordt dan weleens gezegd.

Maar in die gezochte intensieve samenwerking tussen overheid en bedrijf schuilt ook een risico. Het risico dat niet meer duidelijk is of in een voorkomend geval nu het algemeen belang of het particuliere belang wordt gediend. In een tijd waar bestuurlijke en ambtelijke integriteit hoog in het vaandel staan, discussies daarover volop gevoerd werden en worden, zijn de mogelijke effecten van de participatiemaatschappij uitmondend in publiek-private samenwerking, waarbij de traditionele rollen tussen de publieke belangenbehartiger en de private commerciële partijen vervagen, niet zonder risico. Zo komt het voor dat er ambtenaren qualitate qua statutair bestuurder worden van een vennootschap. De taak van een statutair bestuurder is winst maken ten behoeve van de aandeelhouders. Dit hoeft niet te stroken, sterker nog het kan strijdig zijn, met de taken die de betreffende statutair bestuurder als ambtenaar voor zijn gemeente moet uitvoeren. Door te makkelijk te kiezen voor dit soort constructies en daarin geen waarborgen te incorporeren, kan de functionaris die het betreft licht in een loyaliteitsconflict, een spagaat zo u wilt, worden gebracht. Moet het belang van de vennootschap, met het heilige doel het maken van winst, vooropgesteld worden, dan wel de publieke belangenbehartiging, de reden waarom de gemeente in die vennootschap heeft geparticipeerd? Hoe moet een ambtenaar zich verhouden indien die spanning ontstaat? Welke keuzes moet hij maken? Welke waarborgen heeft hij indien hij naar het oordeel van, hetzij onderneming, hetzij openbaar lichaam, een onjuiste keuze heeft gemaakt? Kan hij daarop afgerekend worden?

Als publiek-private samenwerking een trend is of wordt, is het zaak om bij de antwoorden op vragen als deze, wat langer stil te staan. Voor wethouders die vanuit hun wens en overtuiging het algemeen belang te behartigen actief participeren in die publiek-private samenwerking, ligt het verwijt op de loer dat zij niet meer inzichtelijk kunnen maken of zij nu het algemeen belang, dan wel het private belang van de onderneming dienen. Dan kan de stelling wel worden betrokken dat bange mensen geen bestuurder moeten worden en dat men bereid moet zijn risico’s te nemen. Enig bewustzijn ter zake de nieuwe positie, waarin bestuurders en ambtenaren door de wijzigende gedachten over de algemene zorgtaken van de overheid gebracht worden, is toch wel op zijn plaats.

De auteur is niet meer werkzaam bij Capra Advocaten, voor vragen neem contact met één van onze specialisten.