Omgevingswet 2022: Omgevingsdiensten, let op u saeck!

Rijk, provincies, waterschappen, gemeenten en Omgevingsdiensten zijn al enkele jaren druk bezig met het toewerken naar de inwerkingtreding van de Omgevingswet.

In de Omgevingswet komen 26 wetten op het gebied van de fysieke omgeving samen in één wet. Ook worden 75 ministeriële regelingen omgevormd tot één omgevingsregeling. Verder worden de meer dan 50 AMvB’s verenigd tot 4 AMvB’s. De bedoeling is dat er op die manier een samenhangend stelsel ontstaat voor de fysieke leefomgeving, met duidelijke en eenduidige procedures en kerninstrumenten.

De datum van inwerkingtreding van de Omgevingswet is, mede gelet op de complexiteit van de hele operatie, al enkele keren verschoven. Vorig jaar is de beoogde inwerkingtredingsdatum nog verschoven naar 1 januari 2022. Het is vooralsnog nog steeds de bedoeling dat de Omgevingswet in 2022 daadwerkelijk in werking treedt.

Voortgangsbrief Omgevingswet

De Minister van BZK heeft op 8 april 2021 een voortgangsbrief gezonden naar de Tweede Kamer over de Omgevingswet. In de brief gaat de minister onder meer in op de stand van zaken van de wet- en regelgeving, het Digitaal Stelsel Omgevingswet (DSO), het oefenen met de (vergunningverlening onder de) Omgevingswet en de implementatie van de wet. Als bijlage bij de voortgangsbrief is onder meer de ‘Roadmap invoering Omgevingswet: Route 2022’ bijgevoegd. De minister gaat in de brief nog uit van inwerkingtreding per 2022.

Inwerkingtreding en overgangsrecht / fases

De implementatie van de nieuwe regels en procedures vergt, logischerwijs, veel tijd en inspanning en gaat in fases. Er is ook veel aandacht voor de uitvoering van de Omgevingswet. In feite begint veel pas écht na de inwerkingtreding van de wet. Vergunningaanvragen en meldingen moeten wel vanaf de inwerkingtreding kunnen worden ontvangen en behandeld volgens de nieuwe regels en procedures. Daarnaast wordt het DSO in de jaren na de inwerkingtreding onder meer nog uitgebouwd met (nieuwe) mogelijkheden en hebben gemeenten tot 2029 de tijd voor de nieuwe omgevingsplannen.

Check uw gemeenschappelijke regelingen en/of dienstverleningsovereenkomsten

In de praktijk merken wij echter dat de Omgevingswet ook tot andere juridische vragen leidt dan vragen die zuiver gaan over de uitvoering van de wet. Nu geldt immers het zogenaamde stelsel vergunningverlening, toezicht en handhaving, oftewel het VTH-stelsel. In dat kader zijn de Omgevingsdiensten geborgd in de wet. De gemeenten en provincies hebben de wettelijke basistaken belegd bij de Omgevingsdiensten. Deze Omgevingsdiensten zijn ingesteld bij gemeenschappelijke regelingen, waarin bestuurlijk wordt samengewerkt. In veel gemeenschappelijke regelingen wordt nog verwezen naar de huidige regels. Het is dus nuttig om deze onder de loep te nemen en aan te passen aan de komende Omgevingswet.

Hierbij staat wel voorop dat het de bedoeling is van de wetgever om het VTH-stelsel (beleidsneutraal) om te zetten naar de Omgevingswet. Dit ligt ook voor de hand, omdat de gemeenten en provincies bevoegd gezag blijven voor die taken. Het stelsel van de Omgevingsdiensten blijft dan ook wettelijk geborgd, in afdeling 18.3 van de Omgevingswet. Dit is in 2019 nog bevestigd door BZK en is ook expliciet vermeld in de Memorie van Toelichting van de Invoeringswet Omgevingswet.

Met andere woorden, de wettelijke basistaken blijven uitgevoerd worden door de Omgevingsdiensten. In de praktijk komt het echter vaak voor dat gemeenten en provincies niet alleen de wettelijke basistaken, maar ook zogenoemde ‘plustaken’ hebben belegd bij de Omgevingsdiensten. In de regel is in de gemeenschappelijke regelingen geregeld dat en hoe plustaken bij de Omgevingsdiensten kunnen worden belegd. De aanvullende afspraken hierover staan in de dienstverleningsovereenkomsten. Door de inwerkingtreding van de Omgevingswet verandert er naar verwachting (ook) het een ander aan die plustaken. Dat komt bijvoorbeeld door bevoegdheden die van de provincies naar de gemeenten gaan et cetera. Die veranderingen nopen in de praktijk soms ook tot aanpassing van de gemeenschappelijke regeling. Het is dus reëel om aan te nemen dat er allerlei verschuivingen gaan plaatsvinden met betrekking tot de belegde (plus)taken, met alle juridische en (mogelijke) financiële gevolgen van dien. Het is daarom aan te raden om hiervoor aandacht te hebben.

Als u vragen heeft, is het expertteam Bestuurlijke Samenwerking van Capra Advocaten u graag van dienst. Capra Advocaten kan ook een scan uitvoeren op de bestaande dienstverleningsovereenkomsten of de gemeenschappelijke regeling.