Tijd voor reorganisatie

Op 28 maart 2009 schreef ik een column met exact dezelfde titel als de bovenstaande. Ik refereerde daarin aan een artikel van oktober 2008 in Capra Concreet, waarin stond dat we op dat moment ‘aan de vooravond stonden van wat door sommigen al werd gekwalificeerd als de tweede Grote Depressie’. Verderop in de column kwam ik tot de geruststellende conclusie dat van een depressie zoals in de jaren 30 echter nog geen sprake was. Gerefereerd werd aan het feit dat bijvoorbeeld in de jaren 30 sprake was van een situatie van verlaging van de ambtenarensalarissen met 30% in een jaar tijd. Zoiets was in 2008 en 2009 niet aan de orde, ondanks het feit dat er economisch gezien het nodige aan de hand was. Denk aan het grootschalige overheidsingrijpen om een tweetal ‘systeembanken’ te redden.

Inmiddels zijn we aanbeland in een volgende economische crisis ten gevolge van een wereldwijde pandemie, althans van het overheidsingrijpen dat daaraan gerelateerd is. Opnieuw doet zich de vraag voor of we nu weer in een jaren 30-achtige depressie terechtkomen.

Vooralsnog ziet het er daar niet naar uit. Net als tijdens de vorige crisis is sprake van actief overheidsingrijpen. Zelfs in zodanig ongekend overweldigende mate dat John Maynard Keynes er zijn vingers bij af zou likken. Volgens de Minister van Financiën beschikt de Staat over ‘diepe zakken’ en is dit ingrijpen verantwoord. Of hij daar gelijk in heeft, kunnen we pas over een aantal jaren beoordelen. Opmerkelijk is wel dat voor een groot deel van de Nederlandse bevolking, namelijk ambtenaren en andere werknemers, geldt dat men qua inkomen weinig merkt van de huidige crisis, evenmin als van de crisis in 2008, die volgens economen ook al ongekend was. Slechts een beperkt aantal sectoren, zoals horeca, reisbranche en een aantal winkelketens, ondervindt de consequenties, zij het tot nu toe in redelijk beperkte mate ten gevolge van de steunmaatregelen. De rest van de bevolking kan het geld dat bestemd was voor deze sectoren in de knip houden of anders besteden.

Opnieuw doet zich de vraag voor of het nu wel tijd wordt voor reorganisaties. In het bedrijfsleven wordt al driftig gereorganiseerd dan wel worden voorbereidingen getroffen. De Minister-president heeft in een uitgebreid interview met Elsevier weekblad in december laten weten dat wat hem betreft een reorganisatie bij de overheid in de komende vijf jaar nog niet aan de orde is. Kennelijk gaat hij er dus vanuit dat voor de huidige crisis hetzelfde geldt als die in 2008, namelijk dat deze min of meer aan de collectieve sector voorbij gaat, zodat ingrijpende reorganisaties achterwege kunnen worden gelaten, net als in de periode na 2008.
Ook voor deze uitspraak geldt dat de tijd zal leren of deze terecht is.

Zoals gezegd, wordt in het bedrijfsleven al uitvoerig geanticipeerd op de post-coronasituatie. De vraag is of in de collectieve sector niet hetzelfde gedaan zou moeten worden en dus tot reorganisaties binnen overheid, onderwijs en zorg moet worden overgegaan. Als de Rijksoverheid op dit punt niet het voortouw neemt, zullen lokale overheden en onderwijs- en zorginstellingen zelf moeten bezien of actie moet worden ondernomen, rekening houdend met inkrimpende middelen. Zelfs als het waar is dat de eerstkomende vijf jaar reorganisaties nog niet nodig zijn, is het goed om daar nu alvast over te gaan nadenken, aangezien rekening moet worden gehouden met ingewikkelde spelregels die soms innerlijk tegenstrijdig zijn en dus uitleg behoeven in jurisprudentie. Er zullen strategische beslissingen moeten worden genomen die vergaande financiële en personele consequenties kunnen hebben. Daarbij moet ook rekening worden gehouden met het uitgangspunt en de reikwijdte van het zogenaamde ‘primaat van de politiek’ als bedoeld in artikel 46d Wet op de ondernemingsraden.

Rekening moet worden gehouden met de spelregels zoals deze zijn vastgelegd in het BW, de Ontslagregeling, de Regeling UWV ontslagprocedure, de Uitvoeringsregels Ontslag om bedrijfseconomische redenen, de toepasselijke cao, etc. Een zorgvuldige reorganisatie vereist een reorganisatieplan met een bijbehorend draaiboek, een vroegtijdige check op de toepasselijkheid van de Wet melding collectief ontslag en de consequenties daarvan, een zorgvuldig adviestraject in de richting van de OR, vaststelling van de eventuele bedrijfsvestigingen en categorieën van uitwisselbare functies, het bepalen van de ontslagvolgorde, onderzoek naar de herplaatsingsmogelijkheden, een tijdige start van de procedure bij geschillencommissie dan wel UWV, het aanbieden van vaststellingsovereenkomsten en tijdige opzegging. Ik verwijs naar het artikel daarover in de TAR van juni 2020, waarin zij onder meer ook aandacht vraagt voor de consequenties van het niet geheel parallel lopen van het bepaalde in de regelingen die gebaseerd zijn op het BW enerzijds en de overheidscao’s anderzijds, bijvoorbeeld voor zover het gaat om Van-Werk-Naar-Werktrajecten.

Interessant in dit verband is ook de recente jurisprudentie over de consequenties van het sluiten van vaststellingsovereenkomsten op het moment waarop al duidelijk is dat er gereorganiseerd zal gaan worden. Er zijn tegenstrijdige uitspraken over de spreekplicht die van overheidswerkgevers wordt verlangd, waarbij de conclusie lijkt te zijn dat een vergaande mate van transparantie wordt verlangd van een overheidswerkgever, hetgeen op zichzelf ook begrijpelijk is. Zie het artikel van Gerdin Boelens in Capra Concreet hierover naar aanleiding van ECLI:NL:GHAMS:2020:2561.

Interessant in dit kader is ook de aandacht die is gevraagd door de commissie Borstlap voor de mogelijkheid om de interne flexibiliteit bij werkgevers te vergroten teneinde ruimte te bieden om minder afhankelijk te worden van de flexibele schil, zoals thans het geval is. In concreto heeft de commissie voorgesteld om werkgevers de mogelijkheid te bieden binnen het vaste arbeidscontract onder andere de arbeidsurenomvang van de werknemer eenzijdig aan te passen indien bedrijfseconomische omstandigheden daartoe aanleiding geven. Ook zonder een wettelijke regeling op dit punt, is het al mogelijk om met vakbonden afspraken te maken teneinde de interne flexibiliteit bij werkgevers te vergroten, rekening houdend met bijvoorbeeld de recente jurisprudentie van de Hoge Raad (ECLI:NL:HR:2020:283, de Victoria-beschikking). Denkbaar is dat een zeker percentage van de arbeidsurenomvang binnen organisaties flexibel wordt, ook zonder wettelijke regeling.

Onder het motto ‘Regeren is vooruitzien’, ligt het voor de hand om nu al te gaan nadenken over de toekomstige inrichting van de organisatie en daarbij rekening te houden met de toepasselijke spelregels, teneinde onaangename verrassingen te voorkomen. De huidige pandemie en de overheidsmaatregelen die daaraan gerelateerd zijn, vragen om creativiteit en maatwerk. Wilt u hierover sparren? Neem dan contact op met ondergetekende of één van uw vaste contactpersonen bij Capra Advocaten. Zij beschikken in ruime mate over kennis van en ervaring met de opzet en uitvoering van reorganisaties, in welke vorm dan ook.

Jan Blanken