Update Alcohol- en drugstesten: maak werk van ADM-beleid

Werkgevers hebben de regering gevraagd om de wettelijke mogelijkheden om alcohol-, drugs- en medicijntests (ADM-tests) bij personeel te verruimen. Bij brief van 16 januari 2020 heeft de staatssecretaris van Sociale Zaken en Werkgelegenheid de Tweede Kamer geïnformeerd over de opvolging hiervan. De staatssecretaris kiest een aanpak langs drie sporen. Eén daarvan is de oproep aan werkgevers om vooral gebruik te maken van de wettelijke mogelijkheden die er al zijn en hun Alcohol- drugs- en medicijnbeleid (ADM-beleid) aan te scherpen.

Achtergrond

Personeel dat onder invloed van alcohol of drugs op de werkvloer verschijnt levert een veiligheidsrisico op voor collega’s en voor de omgeving. Ook medicijngebruik kan risico’s opleveren. Werkgevers hebben een zorgplicht voor een gezonde en veilige werkomgeving voor hun personeel en voor de veiligheid voor de omgeving. De vaststelling of een werknemer onder invloed verkeert is van groot belang om aan deze zorgplicht adequaat invulling te kunnen geven. Maar ADM-tests maken inbreuk op fundamentele rechten van werknemers en zijn slechts heel beperkt toegestaan. In de praktijk blijken werkgevers in meer gevallen dan is toegestaan ADM-tests af te nemen, wat ook tot ontslagzaken leidt. De Autoriteit Persoonsgegevens (AP) heeft als toezichthouder op de verwerking van persoonsgegevens, werkgevers erop gewezen dat het afnemen van ADM-tests meebrengt dat persoonsgegevens over de gezondheid van werknemers worden verwerkt. Dat is alleen toegestaan als de wet daar uitdrukkelijk in voorziet. Werkgevers hebben de wetgever daarom gevraagd de wettelijke mogelijkheden om ADM-tests uit te voeren, te verruimen.

AVG

ADM-tests maken op twee manieren inbreuk op (grond)rechten. In de eerste plaats door de uitvoering van de test zelf. Dat vereist het meewerken aan een adem-, speeksel-, urine- of bloedonderzoek. In de tweede plaats door het verwerken van de uitkomst van de test als wordt vastgesteld dat iemand onder invloed verkeert, wat een gegeven over iemands gezondheid inhoudt.

Het Besluit alcohol, drugs en geneesmiddelen in het verkeer regelt ADM-tests voor personeel dat deelneemt aan de lucht- en scheepvaart en het spoorverkeer. Het afnemen van de tests geschiedt in beginsel door bijzondere opsporingsambtenaren, omdat de tests zijn gekoppeld aan de strafbaarstelling van het onder invloed deelnemen aan het verkeer. Het verwerken van de uitkomst van de tests valt niet onder de AVG maar onder de Wet politiegegevens, die het verwerken van gegevens over de testresultaten toestaat.

De Ambtenarenwet 2017 staat onderzoek ‘aan het lichaam’ toe in het belang van de dienst. Het is maar zeer de vraag of hier een wettelijke basis in kan worden gevonden voor het afnemen van ADM-tests. En als dit al zo zou zijn, valt het verwerken van de testresultaten, net als in de particuliere sector, onder de AVG. De AVG vereist dat een wettelijke basis voor het verwerken van de testresultaten voorziet in specifieke waarborgen. De Ambtenarenwet 2017 bevat geen regels voor het verwerken van testresultaten. De Ambtenarenwet 2017 zal naar alle waarschijnlijkheid dan ook niet als wettelijke basis voor het verwerken van testresultaten kunnen dienen.

Het verwerken van resultaten van ADM-tests buiten de in de wet toegestane gevallen is dan ook in strijd met de AVG met het risico op handhavingsmaatregelen en boetes van de AP.

De kamerbrief van 16 januari 2020

De staatssecretaris onderkent het belang van ADM-tests en kiest voor een aanpak langs drie sporen. In de eerste plaats verkent zij de mogelijkheid om ADM-tests toe te staan voor bedrijven die vallen onder het Besluit risico’s zware ongevallen, omdat zich daar het veiligheidsrisico het meest evident voordoet. In de tweede plaats onderzoekt de staatssecretaris de mogelijkheid om ADM-tests ook toe te staan voor specifieke gevallen waarin een groot veiligheidsrisico bestaat. De sociale partners hebben volgens de staatssecretaris evenwel nog een onvoldoende eenduidig beeld in welke gevallen ADM-tests gerechtvaardigd zijn. In de derde plaats roept de staatssecretaris werkgevers op om intussen de bestaande mogelijkheden ten volle te benutten door ADM-beleid aan te scherpen en de huidige wettelijke mogelijkheden in de arbeidsrelatie te gebruiken. De staatssecretaris verwacht dat daardoor ook meer duidelijkheid zal komen in welke gevallen ADM-testen noodzakelijk zijn.

ADM-beleid

Met ADM-beleid geeft een werkgever niet alleen invulling aan zijn zorgplicht met betrekking tot de risico’s van alcohol- drugs- en medicijngebruik. ADM-beleid heeft ook een positieve invloed op de kwaliteit van het werk en de arbeidsproductiviteit en is van belang om met succes arbeidsrechtelijke maatregelen te kunnen treffen waar dat noodzakelijk blijkt. Van een goed werkgever mag verwacht worden dat het ADM-beleid niet alleen regels stelt met sancties, maar ook voorziet in voorlichting, preventie en waar nodig begeleiding en hulp. Zo is het van belang te beoordelen of alcohol- of drugsgebruik voortkomt uit een verslaving of een incident betreft en of de bedrijfsarts of andere zorg ingeschakeld moet worden en wat werkgever in dat verband van werknemer kan verlangen. Goede dossieropbouw is daarbij onmisbaar.

Uit de brief van de staatssecretaris is af te leiden dat ADM-tests naar verwachting beperkt zullen blijven tot situaties waarin het werk grote risico’s meebrengt. Ook zonder ADM-tests blijft het belang van goed ADM-beleid onverminderd groot.

Heeft u vragen over ADM-beleid, het verwerken van gegevens over uw personeel of de toepassing van sancties en overige juridische instrumenten? De specialisten van Capra helpen uw organisatie daar graag bij.