Verplicht vaccineren, ja of nee?

Vanaf 6 januari 2021 vinden in Nederland de vaccinaties plaats tegen het coronavirus. De verwachting is dat de beperkende maatregelen die verband houden met het coronavirus kunnen worden ingetrokken als eenmaal iedereen gevaccineerd is of daartoe in ieder geval in de gelegenheid is gesteld. De vraag rijst of een werkgever kan eisen dat een werknemer zich laat vaccineren tegen het coronavirus. Met andere woorden: kan de werkgever aan de werknemer een vaccinatieplicht opleggen?

Vaccineren niet verplicht

Zoals op de site van de Rijksoverheid wordt vermeld, heeft iedereen zelf de keuze om zich wel of niet te laten vaccineren tegen corona. Het coronavaccin is vrijwillig en niet verplicht. Wel wordt benadrukt dat het coronavaccin niet alleen de gevaccineerde zelf maar ook zijn familie, vrienden, collega’s en kwetsbare mensen om hem heen beschermt.

Sceptisch tegenover vaccin

Een deel van de Nederlanders lijkt sceptisch te staan tegenover het vaccin. Uit een onderzoek van het onderzoeksbureau I&O Research volgt dat de bereidheid tot vaccineren, die in november 2020 nog daalde, in december 2020 is toegenomen: van 60 naar 69 procent. Ook onder het zorgpersoneel zijn zeven op de tien van plan zich te laten vaccineren. Een harde kern van 10 procent wil niet. De angst voor en het wantrouwen over het vaccin zijn enigszins gedaald, de principiële overwegingen (die gelden voor een minderheid) zijn gebleven. Onder degenen die zich wel willen laten vaccineren is er weinig begrip voor dat anderen dat niet gaan doen. Zij vinden het niet sociaal.

Vaccinatieplicht juridisch mogelijk

Martin Buijsen, filosoof en hoogleraar Gezondheidsrecht aan de Erasmus School of Law, onderzocht de juridische grondslag van een vaccinatieplicht. Die blijkt er te zijn. Volgens hem kunnen allerlei rechten worden ingeperkt op basis van de volksgezondheid. Mits dit inperken een wettelijke grondslag heeft, noodzakelijk en proportioneel is.

De heer Buijsen wijst erop dat Nederland partij is in het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM). Dat bepaalt in artikel 2 dat mensen recht hebben op leven. Daaruit volgt dat Nederland verplicht is om maatregelen te treffen om dat leven te beschermen en een vaccinatieprogramma ter beschikking moet stellen, aldus Buijsen. Maar Buijsen wijst ook op artikel 8 EVRM waarin wordt vermeld dat mensen recht hebben op een eerbiediging van de persoonlijke levenssfeer, met inbegrip van de lichamelijke integriteit. En in artikel 9 EVRM staat dat mensen vrijheid van geweten en geloofsovertuiging hebben. Beargumenteerd zou kunnen worden dat een wet die mensen verplicht tot een vaccinatie in strijd is met die twee artikelen. Echter: de uitoefening van die rechten kan op grond van deze bepalingen bij wet worden beperkt in het belang van de volksgezondheid, aldus Buijsen.

Artikel 11 van de Grondwet

Minister De Jonge liet begin september 2020 tijdens de behandeling van de Coronawet weten dat “niemand verplicht zal worden zich te laten vaccineren”. Dit is in lijn met artikel 11 van de Grondwet waarin is bepaald dat eenieder, behoudens bij of krachtens de wet te stellen beperkingen, recht heeft op onaantastbaarheid van zijn lichaam. Maar artikel 11 van de Grondwet sluit een vaccinatieplicht opgelegd door de werkgever aan de werknemer niet uit.

Wet Medische Keuringen

Op het toepassen van een contractuele vaccinatieplicht bij het aangaan of wijzigen van een arbeidsovereenkomst is de Wet Medische Keuringen (WMK) van toepassing. Die wet bevindt zich op het grensvlak van de vaccinatieplicht en de mogelijkheid tot registratie van vaccinatie. Het stellen van een verplichte vaccinatie als eis voor het uitoefenen van een functie is op zich mogelijk als dat nodig is voor de gezondheid en veiligheid van de werknemer en anderen. Hier geldt dus dat aan een vaccinatieplicht een goed onderbouwd vaccinatiebeleid van de werkgever ten grondslag moet liggen.

Jurisprudentie

Betekent dit dat een werkgever van een werknemer mag eisen zich te laten vaccineren tegen het coronavirus? Uit de jurisprudentie over het verlenen van toestemming voor het vaccineren van kinderen van gescheiden ouders, blijkt dat rechters in dit soort gevallen een afweging maken. Daarbij speelt de veiligheid van het vaccin een rol, maar ook de noodzaak om te vaccineren. De verwachting is dat de rechter eenzelfde afweging zal maken in het geval de werkgever de werknemer verplicht stelt zich te laten vaccineren tegen het coronavirus. Hieruit volgt mijns inziens dat een algemene verplichting voor werknemers om zich te laten vaccineren, niet mogelijk is, maar wel bijvoorbeeld voor medewerkers in een verpleeg- of ziekenhuis indien dit door de werkgever goed wordt onderbouwd.

Arbeidsrechtelijke consequenties

Overigens zou het door een werknemer weigeren van een vaccinatie mogelijk (ook) arbeidsrechtelijke consequenties kunnen hebben. De weigering zou er immers toe kunnen leiden dat een werknemer ongeschikt moet worden geacht tot het verrichten van de bedongen arbeid met alle gevolgen van dien, zoals schorsing (al dan niet met doorbetaling van het salaris), herplaatsing in een andere functie en in het uiterste geval ontslag.

Werkgevers: bereid u voor!

Kortom, het is voor werkgevers op dit moment raadzaam om na te denken over de wenselijkheid dan wel verplichting van medewerkers om zich te laten vaccineren en hierover beleid vast te stellen waarin ook aandacht is voor de groep medewerkers die vaccinatie weigeren, en wat hiervan dan de consequentie is. Vooraf is het echter geenszins een uitgemaakte zaak dat de werkgever een vaccinatieplicht aan de werknemer kan opleggen.

Heeft u vragen?

Heeft u vragen of komen bij u andere vragen op, dan kunt u altijd contact met een van advocaten van Capra Advocaten opnemen.

Esther van Gaal