Wet bevorderen integriteit en functioneren decentraal bestuur (tweede tranche)

Onlangs is op de website gepubliceerd mijn artikel inzake de eerste tranche van de Wet bevorderen integriteit en functioneren decentraal bestuur. De verwachting is dat deze eerste tranche per 1 januari 2023 in werking treedt. De wettekst is gepubliceerd op 10 november 2022.

In de memorie van toelichting bij de wet is een tweede tranche aangekondigd. Deze is nog altijd in voorbereiding. In essentie gaat het daarbij om drie thema’s:

1. Wettelijke verankering van de risicoanalyse integriteit voor kandidaat-wethouders

De regering acht het wenselijk een risicoanalyse integriteit voor kandidaat-wethouders wettelijk te verankeren. Dit als zelfstandige maatregel naast het verplicht stellen van een VOG door kandidaat-wethouders. Het is de bedoeling dat in een vroeg stadium eventuele risico’s en kwetsbaarheden van beoogde wethouders aan het licht worden gebracht, op basis waarvan preventieve maatregelen kunnen worden genomen. In essentie gaat het om het vastleggen van de bestaande praktijk. Immers, sinds enkele jaren is het een goede gewoonte om een risicoanalyse te laten uitvoeren voorafgaand aan de benoeming van een kandidaat-wethouder dan wel een andere politiek ambtsdrager. Sterker nog, in de praktijk worden dergelijke risicoanalyses ook verricht bij andere bestuurders en managers.

De uitkomst van een risicoanalyse kan zijn dat de beoogde wethouder een andere portefeuille krijgt, resp. dat specifieke afspraken worden gemaakt over de taakverdeling binnen het college, of dat de raad beslist hem niet te benoemen resp. de kandidaat zich vrijwillig terugtrekt. Van juridisch voorgeschreven gevolgen van de uitkomst van de risicoanalyse is geen sprake. Het doel is slechts om te komen tot een wettelijke verankering van de plicht inzake een risicoanalyse. Het primaat ten aanzien van de benoeming van wethouders blijft bij de raad. Doelstelling is dat inhoud en reikwijdte van de risicoanalyse wordt ingevuld door middel van een algemene maatregel van bestuur. De burgemeester krijgt de verantwoordelijkheid voor het proces van de risicoanalyse. Hij dient te waarborgen dat de risicoanalyse op correcte wijze wordt uitgevoerd. Verantwoordelijk is en blijft de raad.

Naar aanleiding van stevige kritiek van de Raad van State op de nota van wijziging, heeft de Minister van BZK op 15 november 2021 de Tweede Kamer geïnformeerd de nota van wijziging niet in te dienen en een zelfstandig wetsvoorstel inzake de risicoanalyse voor te bereiden. De kritiek van de Raad van State ziet met name op het feit dat in de voorgestelde nota van wijziging nauwelijks iets over de inhoud, reikwijdte en grenzen van de risicoanalyse is vastgelegd. De doorwerking van het proces van risicoanalyse in de bestuurlijke verhoudingen is onduidelijk. Daarnaast bestaat het gevaar dat de risicoanalyse en de uitkomst daarvan wordt ingezet als politiek instrument. Ook is de vraag hoe de vertrouwelijkheid gewaarborgd kan worden wanneer de raad in openbaarheid dient te beraadslagen over de benoeming van wethouders. Daarbij is voor kandidaat-wethouders volstrekt onduidelijk wat er in persoonlijke zin van hen gevraagd wordt en hoeverre zij in de persoonlijke levenssfeer zullen worden geraakt. De onduidelijke nota van wijziging staat op gespannen voet met het recht op eerbiediging van de persoonlijke levenssfeer (art. 10 Grondwet), het legaliteitsbeginsel en de rechtszekerheid, aldus de Raad van State.

Naar aanleiding van de kritiek van de Raad van State is er geen nota van wijziging gekomen en is het ook niet gekomen tot de aanvankelijk voorgenomen evaluatie en het vaststellen van een AMvB. In de Tweede Kamer zijn veel vragen gesteld over de stand van zaken. De Minister heeft laten weten in het eerste kwartaal van 2023 met een wetsvoorstel inzake een verplichte risicoanalyse te zullen komen.

2. Benoemingsvereiste Commissaris van de Koning

De CvdK heeft op grond van art. 182 Provinciewet een adviserende en bemiddelende rol in situaties waarin sprake is van verstoorde arbeidsverhoudingen binnen een gemeente, of waarbij de bestuurlijke integriteit in het geding is. Met de Wet bevorderen integriteit en functioneren decentraal bestuur heeft de CvdK de bevoegdheid gekregen om alle vergaderingen van het gemeentebestuur bij te wonen en kennis te nemen van alle bescheiden waarover het gemeentebestuur beschikt. Door de uitbreidende bevoegdheden functioneert de CvdK in toenemende mate als rijksorgaan bij integriteitkwesties. Dat is aanleiding voor het opnieuw in ogenschouw nemen van de benoemingsprocedure. Het betreft hier met name de profielschets en het overleg tussen de Minister van BZK en de vertrouwenscommissie. Het wachten is nog op concretisering van de resultaten daarvan.

3. Bijkomende strafrechtelijke veroordelingen bij schending van de geheimhoudingsplicht

Ingevolge de eerste tranche is de raad bevoegd een raadslid voor de duur van maximaal drie maanden uit te sluiten van het ontvangen van geheime informatie wanneer een raadslid de verplichting tot geheimhouding van informatie schendt. In de tweede tranche wil de regering aandacht besteden aan de strafrechtelijke veroordeling van het schenden van de geheimhoudingsplicht. Gedacht wordt aan uitbreiding van de mogelijkheid om iemand uit het kiesrecht te ontzetten en het verbod om een bestuurlijke functie te bekleden. Het betreft hier mogelijke bijkomende strafrechtelijke veroordelingen. Van beperking van de immuniteit lijkt vooralsnog geen sprake te zijn.

Conclusie

Het wachten is thans vooral op het aangekondigde wetsvoorstel inzake de verplichte risicoanalyse integriteit. Daarbij zal rekening moeten worden gehouden het negatieve advies van de Raad van State ten aanzien van eerdere voorstellen op dit punt. Dat er een wettelijke verankering zal komen voor de reeds enige jaren in gebruik zijnde risicoanalyse lijkt een feit. Gelet op het feit dat door Capra Advocaten al sinds jaar en dag risicoanalyses worden uitgevoerd, zowel met betrekking tot kandidaat-wethouders als andere politiek ambtsdragers en managers, houden wij de ontwikkelingen uiteraard nauwlettend in de gaten en zullen wij u daarover nader informeren.

Jan Blanken