Wetenschappelijke integriteit is een pijler voor betrouwbare wetenschap

Sinds de geruchtmakende wetenschapsfraude van Diederik Stapel, is er steeds meer aandacht voor wetenschappelijke integriteit. Dat leidde in 2012 tot aanscherping van de Nederlandse gedragscode wetenschappelijke integriteit. Sindsdien is het niet stil gebleven rond dit onderwerp en helaas bleef het niet bij deze geruchtmakende zaak.

Universiteit Leiden

Zo meldde recent de Universiteit Leiden op haar website: ”Schending wetenschappelijke integriteit door voormalig medewerker Universiteit Leiden”. In dit nieuwsbericht van 29 november 2019 staat te lezen dat de Commissie Wetenschappelijke Integriteit (CWI) van de universiteit vier schendingen van wetenschappelijke integriteit heeft vastgesteld. De universiteit heeft de nodige maatregelen genomen, waaronder een vervolgonderzoek naar alle gepubliceerde artikelen van deze voormalig medewerker en het informeren van subsidieverstrekkers en huidige werkgever.

Dit bericht laat zien wat voor ver strekkende negatieve gevolgen een schending van wetenschappelijke integriteit heeft op betrokkenen. Het werpt een smet op de universiteit, het bewuste wetenschappelijke instituut, maar ook op subsidieverstrekkers en de medeauteurs van de wetenschappelijke artikelen. Het doet af aan de reputatie het wetenschappelijke onderzoek dat werd verricht en van alle andere (integere) wetenschappers die betrokken waren bij het onderzoek.

Wetenschappelijke integriteit

Wetenschappelijke integriteit is een belangrijke pijler voor betrouwbare wetenschap. Is er sprake van een schending dan wordt de wetenschap in zijn algemeen ter discussie gesteld. Dat is niet (altijd) terecht. Daarnaast kunnen de wetenschappers die betrokken waren bij het ‘besmette’ onderzoek maar niet betrokken waren bij de schending, last hebben in hun wetenschappelijke carrière door die schending. Het adagium waar rook is, is vuur, gaat hier op.

Het zou idealistisch zijn om te denken dat een schending van wetenschappelijke integriteit voorgoed te voorkomen is, maar er zijn zeker middelen die ingezet kunnen worden om fraude te voorkomen dan wel het vermoeden van mogelijke schending te onderzoeken en maatregelen te nemen.

Bewustwording

Dat begint met bewustwording. Iedere medewerker van een universiteit moet zich bewust zijn van zijn handelen en welke gevolgen dat kan hebben. Het bespreken met collega’s van wat wel en niet integer is, kan daarbij behulpzaam zijn. Daarnaast moeten medewerkers zich ook voldoende vrij voelen om een collega aan te spreken of bij een vermoeden van een schending aan de bel te kunnen trekken. Het bericht van de Universiteit Leiden laat mooi zien dat de medewerkers die betrokken waren bij het bewuste onderzoek zich met het vermoeden van een schending hebben gemeld bij de wetenschappelijke directeur.

Gedrag bespreekbaar maken

Toch laat dit nieuwsbericht zien dat het beter kan en ook moet. De medewerkers hebben zich pas gemeld nadat ze niet meer samenwerkten met de onderzoeker. In een artikel in het NRC van 19 december 2019 laten ze weten dat ze gedurende de samenwerking geen ruimte zagen om aan de bel te trekken. Enerzijds omdat het aanspreken op gedrag werd weggewuifd en anderzijds omdat ze bang waren voor de gevolgen voor hun wetenschappelijke carrière. Dit laat zien dat universiteiten op dit punt nog stappen kunnen zetten, waarbij het aanspreken op gedrag een norm moet zijn en de melder beschermd moet worden, zodat de melding geen invloed heeft op zijn verdere loopbaan.

Regels en procedures

Daarnaast is een set van regels noodzakelijk om de grenzen van integriteit te waarborgen. Deze set regels zijn terug te vinden in de Nederlandse gedragscode wetenschappelijke integriteit. De gedragscode bevat naast 61 normen waaraan de wetenschappers zich dienen te houden, ook verplichtingen voor de universiteit om ervoor zorg te dragen dat de wetenschappelijke integriteit gewaarborgd wordt en blijft. Dat betekent dat de universiteit haar medewerkers moet informeren over de normen van wetenschappelijke integriteit en voor bewustwording moet zorgen. Daarnaast zal de universiteit aandacht moeten besteden op welke correcte manier onderzoek moet worden gedaan en erop moeten toezien dat dit ook zo gebeurt. Indien nodig zal de universiteit ook moeten ingrijpen en bij een vermoeden van een schending onderzoek verrichten en indien nodig maatregelen nemen.

Dit betekent ook dat de universiteit een procedure moet inrichten waarin geregeld wordt waar en hoe een vermoeden van een schending gemeld kan worden. Deze procedure zal omkleed moeten zijn met waarborgen van vertrouwelijkheid en zorgvuldigheid. Enerzijds om de melder te beschermen maar zeker ook om de beklaagde te beschermen tegen (ongefundeerde) meldingen. Vanwege de impact die het ter discussie stellen van de wetenschappelijke integriteit heeft, is het van belang dat een melding niet te lichtvaardig geschiedt. Een zorgvuldige procedure voorkomt dat melder of beklaagde onterecht benadeeld worden.

Bewust worden met dilemmatrainingen

Capra Advocaten is thuis binnen de universitaire sector en weet wat er speelt binnen deze sector. Wij denken mee als het gaat om de wijze waarop medewerkers geïnformeerd worden en aandacht gevraagd wordt voor integriteit. Ik verwijs u naar onze website integriteit.nl, met informatie over integriteitsworkshops (dilemmatrainingen) en een online trainingsprogramma ten behoeve van medewerkers en leidinggevenden. Met deze middelen wordt de wetenschappelijke integriteit binnen de organisatie gewaarborgd door het personeel te informeren en bewustwording te creëren.

Advies bij integriteitskwesties

Daarnaast kan Capra bij een vermoeden van schending van de wetenschappelijke integriteit adviseren over het onderzoek, de te volgen procedure en over de te nemen maatregelen. Dat laatste ziet (ook) op de te nemen maatregelen tegen de medewerker die onderwerp van het onderzoek is. In de kwestie van de Universiteit Leiden zou – indien de medewerker nog in dienst was geweest – een ontslag op staande voet of een ontslag wegens verwijtbaar handelen gerechtvaardigd zijn geweest.

Voor vragen over dit artikel kunt u contact opnemen met advocaten van de Praktijkgroep Onderwijs.