Het stakingsrecht in de zorg

Dit is een artikel uit de Lustrumbundel Capra Advocaten 95 jaar.

Dit artikel bevat zowel een beschrijving van één van mijn persoonlijke herinneringen aan 13 jaar Capra Advocaten als enkele algemene opmerkingen over het recht op collectieve actie in de zorg zoals dat zich de afgelopen 95 jaar heeft ontwikkeld.

Een ambulancestaking in 2015

In 2015 stonden vakbonden en werkgevers pal tegenover elkaar, in elk geval in de ambulancesector. Het was, zogezegd, een ‘hete zomer’. Het arbeidsrechtelijke hoogtepunt daarvan was een krachtmeting bij de kortgedingrechter in Utrecht tussen de werkgeversvereniging en de grootste vakbonden FNV en CNV. Samen met mijn kantoorgenoot Maartje Rutten trad ik daarbij op namens de werkgeversorganisatie.

De vakbonden hadden die zomer diverse acties op touw gezet om hun looneisen kracht bij te zetten, waaronder het zogenaamde ‘statussen’. Dat hield in dat ambulances hun status – beschikbaar, of juist niet – niet aan de meldkamer doorgaven. Dat zorgde ervoor dat de centralist niet kon zien welke ambulance inzetbaar was en welke niet. In een situatie waarin ‘elke seconde telt’ werd deze stakingsvariant van werkgeverzijde onacceptabel geacht. Daarom werd in kort geding een verbod op deze acties geëist. Hoe dat afliep leest u verderop in deze bijdrage.

Het recht op collectieve actie in de zorg

Eerst staan we evenwel stil bij het juridisch kader van het recht op collectieve actie. Dat recht is niet opgenomen in de nationale wet, maar in artikel 6 lid 4 van het Europese Sociaal Handvest. Dat werkt rechtstreeks door in de nationale arbeidsverhoudingen. Werknemers en vakbonden kunnen zich daarop dus beroepen tegenover de werkgever. Dit recht is echter, zoals de meeste sociale grondrechten, niet onbegrensd. In artikel G is geregeld dat een beperking kan zijn gelegen in onder meer de bescherming van de openbare orde, de nationale veiligheid, de volksgezondheid of de goede zeden.

Uiteindelijk komt het in een procedure hierover neer op een belangenafweging. Bij de door de Hoge Raad geformuleerde omstandighedentoets kunnen blijkens het Amsta-arrest (HR 19 juni 2015, JAR 2015/188) van belang zijn de aard en duur van de actie, de verhouding tussen de actie en het daarmee nagestreefde doel, de daardoor veroorzaakte schade en de belangen van werkgever of derden en de aard van die belangen en die schade. Daarbij kan beslissend zijn of de spelregels van het actierecht zijn nageleefd.

Voor wat betreft de zorg is in zijn algemeenheid van belang dat een beperking mogelijk is als ‘de acties leiden tot een vermindering van de mogelijkheid tot medische verzorging, in dier voege dat patiënten daardoor komen bloot te staan aan het gevaar dat zij — mogelijk onherstelbare — schade lijden doordat onderzoek en eventuele behandeling te lang uitblijven’ (HR 22 november 1991, NJ 1992/508). In aanvulling hierop overwoog de Hoge Raad in het Amsta-arrest dat als de actie ook personen treft met een bijzondere kwetsbaarheid zoals jeugdigen, gehandicapten, bejaarden, en anderen die in bijzondere mate zorg behoeven, de actie op grond van art. G ESH al snel als onrechtmatig moet worden aangemerkt (HR 19 juni 2015, JAR 2015/188).

Hoe liep de zaak in 2015 af?

Over het spanningsveld dat bovenstaande kan opleveren ging het ook in het ambulance kortgeding. Zeker, ook ambulancemedewerkers hebben het recht op het voeren van collectieve actie, maar juist in die sector wringt dat al snel met de volksgezondheid. De vakbonden waren desondanks van mening dat de actie aanvaardbaar zou moeten zijn. Tijdens de zitting waren vele werknemers aanwezig om dat standpunt kracht bij te zetten. Wij wilden de rechter, éminence grise van het Nederlandse arbeidsrecht mr. J.J.M. de Laat, via de laptop laten zien wat het effect was van de actie op de meldkamer. De advocaat van de vakbonden protesteerde, maar de rechter ging hieraan voorbij. Vervolgens stonden we met z’n allen rond de laptop om het één en ander te aanschouwen. Het hielp de rechter in zijn oordeel, zo hoopten wij. Na een stevig debat over de nadere details en de impact van de actie besloot de rechter de mondelinge behandeling te sluiten. Hij ging zich samen met de griffier beraden. Uitspraak zou mondeling volgen, diezelfde middag nog wel. De rechter verliet de zittingszaal en partijen mochten buiten zijn oordeel afwachten…

Partijen werden na een uur weer in de zittingszaal toegelaten. De rechter was vervolgens duidelijk in zijn oordeel. De actie van het ‘statussen’ was onrechtmatig. De vakbonden werd verboden daarmee door te gaan. Ze moesten daarover direct na de uitspraak communiceren met hun leden. De uitspraak van 10 juni 2015 is na te lezen op uitspraken.rechtspraak.nl onder ECLI:NL:RBMNE:2015:4232. Hoger beroep of een bodemprocedure bleef in deze kwestie uit. Zo gaat het vaak in dit soort zaken. Meestal leggen partijen zich neer bij het oordeel in kort geding. Later die zomer sloten werkgevers alsnog een cao-akkoord, zij het ditmaal alleen met CNV. Inmiddels is ook FNV weer ‘aan boord’.

Voorlopig was deze zaak uit 2015 het laatste staking kortgeding in de ambulancesector. Dat is op zichzelf natuurlijk een goede zaak. Niettemin blijft het recht op collectieve actie in de publieke sector onverminderd actueel. Vrijwel elk jaar kunnen zich rond de cao-onderhandelingen weer nieuwe collectieve geschillen voordoen. Zeker in de publieke sector, hét domein van Capra Advocaten, levert dat al snel spanning op met essentiële diensten zoals de ambulancezorg. Capra Advocaten blijft dit interessante deelgebied van het arbeidsrecht daarom ook de aankomende 95 jaar op de voet volgen.

Les voor de praktijk

Het recht op collectieve actie geldt ook in de publieke sector, en zelfs in de (ambulance)zorg. Dat recht is echter aan grenzen gebonden. Het is als werkgever zaak die grenzen goed in het oog te houden en zo nodig de rechter in te schakelen als een overschrijding dreigt.

Gerdin Boelens (m.m.v. Susan Smit-Kappert)