Integriteit in tijden van corona

De wereld is in rep en roer ten gevolge van de zogenaamde ‘coronacrisis’. Er zijn mensen die zeggen dat de gezondheidsschade ten gevolge daarvan relatief meevalt in vergelijking met de laatste grote griepepidemie. Anderen beweerden het tegenovergestelde. Duidelijk is in ieder geval dat er op dit terrein veel zorgen zijn, niet alleen bij de sector die erover gaat: de Zorg. De economische schade is hoe dan ook enorm en de vraag doet zich voor hoe deze in de komende periode zoveel mogelijk beperkt kan worden. Over beide aspecten valt veel te zeggen, maar wat mij recentelijk opviel, was dat (ook) in tijden als deze een groot appèl wordt gedaan op de integriteit van politiek ambtsdragers en bestuurders. Wat was er aan de hand?

Republikeinse senatoren schonden ambtsgeheim en handelden met voorkennis

Onlangs is gebleken dat enkele Republikeinse senatoren zich hebben laten voorlichten door experts, die hen hebben verteld wat de gevolgen zouden kunnen gaan worden van de corona-epidemie, die nadien een pandemie is geworden. Het ging om RIVM-achtige experts, die op dit moment grote invloed hebben op het overheidsbeleid over de gehele wereld. In een geheime bijeenkomst zijn in Amerika enkele senatoren ingelicht door deze experts. Daarmee hadden zij voorkennis van de scenario’s waarmee de diverse overheden, waaronder de Amerikaanse, rekening dienden te houden. Vanzelfsprekend werden zij geacht de informatie die zij op dat moment kregen voorlopig onder de pet te houden. Dit teneinde te voorkomen dat onmiddellijk de beurs zou instorten en grote paniek zou ontstaan. Zij hielden de informatie niet onder de pet, in die zin dat zij enkele vertrouwelingen hebben ingelicht. Dat is doodzonde nummer 1: schending van hun ambtsgeheim. De tweede doodzonde was, dat zij onmiddellijk hun privé-aandelen verkochten, waarmee zij voor miljoenen konden ‘cashen’. Dit kort voor de beurskrach die enkele weken later zou volgen, waarbij de aandelenkoersen ongeveer 30% onderuit gingen.

Doodzonde nummer 2 was zo mogelijk nog erger dan doodzonde nummer 1. Handelen met voorkennis geldt als een strafbaar feit. Saillant detail was dat één van de senatoren enkele jaren geleden had gestemd tegen een wetsvoorstel waarbij handelen met voorkennis strafbaar werd gesteld. Overigens is het lekken van geheime informatie veelal ook een strafbaar feit.

Wat zouden de gevolgen van deze integriteitsschending in Nederland zijn?

Los daarvan: dat deze senatoren niet integer hebben gehandeld, lijkt me duidelijk. Begrijpelijk zijn dan ook de woedende reacties in de pers en bij de bevolking. In Nederland zou dat niet anders zijn geweest. Stel je bijvoorbeeld eens voor dat er een geheime bijeenkomst plaatsvindt begin januari met de fractievoorzitters van de Tweede Kamer, waarbij deze door het RIVM worden ingelicht over de mogelijke gevolgen van de komende corona-pandemie. Stel vervolgens dat deze fractievoorzitters enkele vriendjes inlichten en aandelen verkopen (voor zover ze die hebben), dan zou de wereld te klein zijn. Het Openbaar Ministerie zou onmiddellijk in actie komen en bezien of en in hoeverre strafrechtelijke vervolging mogelijk is. Verder mag ik hopen dat grote druk wordt uitgeoefend op het aftreden van de betreffende fractievoorzitters. Het schenden van de geheimhoudingsverplichting en het zich schuldig maken aan belangenverstrengeling gelden ook in Nederland als forse schendingen van integriteitsregels. Dat zoiets leidt tot kritische vragen door de pers en woedende reacties vanuit de bevolking ligt voor de hand.

Hoe zouden wij zelf handelen?

Tot zover niets bijzonders. De vraag is echter hoe wij zelf gehandeld zouden hebben in een dergelijke situatie. In de praktijk is het immers zo dat principes en belangen vaak wonderwel parallel lopen. Het wordt pas interessant als dat niet het geval is. Hoe vaak komt het voor dat een politicus – of laten we het breder stellen: een mens – standpunten inneemt die regelrecht in strijd zijn met zijn eigen belangen? Laten we eerlijk zijn: vaak is dat niet het geval. Niets menselijks is ons immers vreemd. De apostel Paulus zou dan zeggen: “Die meent te staan, zie toe dat hij niet valle.” (1 Korinthiërs 10:12-13)

Voorbeeldcasus tijdens een integriteitsworkshop

Als tijdens een integriteitsworkshop bij een willekeurige gemeente aan de raadsleden een casus wordt voorgelegd, waarvan de strekking is dat sprake is van vertrouwelijke kennisneming van een voorgenomen bestemmingsplanwijziging ten gevolge waarvan een asielzoekerscentrum zal worden gepland recht tegenover de woning van de dochter van het desbetreffende raadslid en vervolgens de vraag wordt gesteld aan het raadslid of hij die informatie zou delen met zijn dochter, is in 90% van de gevallen het antwoord: ja, ik zou die informatie met niemand delen, behalve met mijn dochter. Vaak wordt dan gezegd dat dat niet zo erg is, maar in essentie is er geen wezenlijk verschil tussen deze casus en de Amerikaanse versie daarvan, die ik zojuist heb geschetst.

Het belang van het bespreken van integriteitsdilemma’s

Op dat soort momenten blijkt maar weer eens hoe belangrijk het is dat in de publieke sector (en ook daarbuiten trouwens) met grote regelmaat discussies plaatsvinden over het onderwerp Integriteit en dat concrete dilemma’s daarover worden besproken. Dat geldt voor bestuurders en (overige) politiek ambtsdragers, maar ook voor ambtenaren en overige werknemers. Dat geldt niet alleen bij de diverse overheden, maar ook in de onderwijssector, in de zorgsector en daarbuiten.

Capra Advocaten en Integriteit.nl bieden trainingen, integriteitsscans en workshops aan

Voor Capra Advocaten geldt dat wij al sinds jaar en dag betrokken zijn bij integriteitskwesties in verschillende hoedanigheden, namelijk als procesgemachtigde, als adviseur, onderzoeker naar integriteitsschendingen en docent/trainer. Daarnaast wordt via Integriteit.nl, zijnde een zelfstandig onderdeel van Capra, een online trainingsmodule aangeboden ten behoeve van onder meer bestuurders/politiek ambtsdragers en ambtenaren. Die module wordt onder meer gebruikt door leidinggevenden om het gesprek aan te gaan met medewerkers over integriteit. Voorafgaand daaraan worden workshops georganiseerd, waarvan dilemmatrainingen een vast onderdeel uitmaken. Daarnaast komt het geregeld voor dat met individuele bestuurders en ambtenaren het gesprek wordt aangegaan over het onderwerp Integriteit, al dan niet in het kader van een zogenaamde ‘integriteitsscan’, vooruitlopend op een benoeming. Daarbij komen kwesties als het voorkomen van de schijn van belangenverstrengeling, openheid en transparantie, het naleven van geheimhoudingsverplichtingen etc. uitvoerig aan de orde. Bewust worden, zijn en blijven van integriteit is daarbij de kernboodschap.

Interesse voor de online module, integriteitsgesprekken, workshops en/of integriteitsscans? Zie onze speciale pagina over integriteit en www.integriteit.nl.

Jan Blanken