Is bevoegd ook bekwaam? Over dilemma’s in de zorg.

Dit is een artikel uit de Lustrumbundel Capra Advocaten 95 jaar.

Bij het schrijven van de bijdrage voor de lustrumbundel heb ik mijzelf de vraag gesteld waarom ik één van leden van de Praktijkgroep Zorg ben geworden. Ik kom niet uit artsenfamilie en heb geen partner die in die sector werkzaam is. Het enige waardoor ik mogelijk ben beïnvloed, is mijn vader die zijn hele leven in de zorg heeft gewerkt. Niet een ziekenhuis, maar in de GGZ-zorg en later ouderenzorg en dan nog niet eens aan het bed, maar op kantoor. Maar ook bij wie achter de schermen werkt is de betrokkenheid en bevlogenheid groot. En dat is kenmerkend voor de zorgsector: er werken allemaal gedreven professionals. Die betrokkenheid en gedrevenheid zie ik terug bij onze zorg-cliënten. De zaken zijn nooit hetzelfde en vaak zijn zaken niet wat ze op eerste oog lijken te zijn.

Zo ook de zaak die ik hieronder bespreek. Een casus waar het begrip bekwaamheid een grote rol speelde, want is bevoegd betekent nog niet is bekwaam en een zorgmedewerker die niet bevoegd is, is nog niet onbekwaam. Maar mag iemand die onbevoegd is, maar wel bekwaam de functie wel uitoefenen? En hoe zit het dan andersom; mag iemand die wel bevoegd is maar niet bekwaam, ingezet worden? Deze vragen kwamen aan de orde in de casus met zaaknummer ECLI:NL:CRVB:2013:BZ9439.

De zaak

In deze kwestie kwam cliënt met de mededeling dat een verpleegkundige niet meer mocht werken. Er was een incident geweest dat op iedereen diepe indruk had gemaakt. Hoewel ik details achterwege zal laten kan wel vermeld worden dat de patiënt in kwestie was overleden.

Meteen was duidelijk dat de verantwoordelijk arts niet langer wilde instaan voor het medische handelen van deze verpleegkundige. Daar was de arts heel stellig in. De vraag was wat te doen, want inmiddels hadden verschillende nieuwssites zich op de zaak gestort en waren de koppen niet zo flatterend. De meest neutrale samenvatting was: “verpleegkundige te beroerd om hulp te verlenen”. Zorgvuldigheid was geboden. Bij aanvang van de zaak was onduidelijk of de bevoegdheid of enkel de bekwaamheid was ingetrokken. En dat onderscheid is van groot belang gebleken.

De Wet BIG

Om maar met de deur in huis te vallen: de Wet BIG is niet bepalend voor de inzet van bevoegde én bekwame zorgverleners in de zorg. Wel reguleert deze wet voor bepaalde zorgverleners de opleiding en bevoegdheden en bepaalt dus welke medische handeling door welke zorgprofessionals mag worden uitgevoerd.

De Wet kwaliteit, klachten en geschillen zorg (Wkkgz)

Voor zorgverleners waar de Wet BIG niets voor regelt, biedt de Wet kwaliteit, klachten en geschillen zorg (Wkkgz) een aanknopingspunt. Volgens de Wkkgz is de zorgaanbieder (vaak de werkgever) verantwoordelijk voor de inzet van bekwame zorgverleners. Die werkgever moet ervoor zorgdragen dat de zorgverlener bekwaam blijft en zal dus bij- en nascholing moeten faciliteren. De Wkkgz regelt niets over de bevoegdheden van medewerkers in de zorg.

Functie-eisen

Dan is er ook nog de functiebeschrijving. Hierin kunnen functie-eisen worden opgenomen. Deze functie-eisen zijn kwalificaties en vaardigheden die nodig zijn voor een bepaalde baan. Hierbij kan worden gedacht aan een opleiding, ervaring of bepaalde eigenschappen waarover een medewerker moet beschikken.

Specifieke functie-eisen kunnen als ontbindende voorwaarde in een arbeidsovereenkomst worden opgenomen. Een chauffeur die zijn rijbewijs verliest kan zijn functie niet meer uitoefenen. Voor een verpleegkundige die niet langer BIG-geregistreerd is, is het evenmin toegestaan om als verpleegkundige te werken.

In het klassieke ambtenarenrecht is het verlies van een functie-eis een aparte ontslaggrond. Over de vraag of er door het niet langer bekwaam zijn sprake was van het verliezen van een functie-eis ging de zaak uit 2013.

Voorbehouden handelingen

Om toe te komen aan de kern van de zaak is enige toelichting nodig. Zoals gezegd ging het in deze zaak om een verpleegkundige. Zij was bevoegd. Ze beschikte over de juiste papieren en was BIG-geregistreerd. De BIG-registratie is uiteindelijk niet ingetrokken.

Deze verpleegkundige verrichtte in haar werk zogenaamde voorbehouden handelingen (artikel 35 Wet BIG). Dit zijn handelingen die enkel door bepaalde beroepsoefenaars mogen worden uitgevoerd. In deze zaak betrof het handelingen die alleen een arts mocht uitvoeren.

Artikel 35 Wet BIG bepaalt echter wanneer en onder welke voorwaarden, deze handelingen ook door anderen mogen worden verricht. Toen de verpleegkundige zich na scholing en een inwerktraject bekwaam had getoond, mocht zij de betreffende handeling zelf uitvoeren. Een arts blijft echter altijd eindverantwoordelijk en moet daarom het handelen van de verpleegkundige controleren.

Intrekken bekwaamheidsverklaring

In deze trieste zaak wilde de arts niet langer instaan voor het handelen van de verpleegkundige. Na het overlijden van een patiënt gaf de arts gemotiveerd aan waarom hij tot dit standpunt was gekomen.

Hiermee plaatste hij zijn eigen werkgever voor een dilemma. De verpleegkundige was immers nog wel bevoegd, maar niet langer bekwaam voor haar functie. Hierdoor mocht de medewerkster niet langer als verpleegkundige worden ingezet. De arts stond immers niet meer in voor haar medische handelen. Zou zij toch gaan werken, dan overtrad zij de bepalingen in de Wet BIG en riskeerde zij ook nog het verliezen van haar bevoegdheid. Immers, wordt gehandeld in strijd met de Wet BIG, dan kan de BIG-registratie worden doorgehaald.

Ontslag wegens het verlies van een functie-vereiste

De werkgever ging uiteindelijk over tot ontslag omdat de verpleegkundige niet meer voldeed aan de functie-eisen. Eén van de functie-eisen was immers dat de verpleegkundige BIG-geregistreerd is, zodat zij de werkzaamheden behorende bij de functie – de voorbehouden handelingen – kon uitvoeren. En nu juist die handelingen mocht deze verpleegkundige niet meer verrichten omdat ze niet langer bekwaam was. Daarmee voldeed zij niet meer aan de functie-eisen, zo stelde de werkgever.

De rechtbank – van toen nog – Breda volgde het standpunt van de werkgever. De Centrale Raad van Beroep kwam tot een andere conclusie. Hoewel de Raad ter zitting onderkende dat de verpleegkundige haar werkzaamheden niet kon uitoefenen zolang zij niet bekwaam was, oordeelde de Raad ook dat in artikel 35 van de Wet BIG niet is voorgeschreven dat een bekwaamheidsverklaring van de medisch adviseur (arts) vereist is om te mogen functioneren als verpleegkundige. Omdat ook uit de overige functie-eisen, deze verantwoordelijkheden en vaardigheden nergens de eis van een bekwaamheidsverklaring door de medisch adviseur was genoemd, hield het ontslag wegens het verlies van een functie-vereiste, geen stand.

Slot

Deze zaak lijkt eenvoudig, maar was het zeker niet. Hoewel de slotsom nu in een alinea is weergegeven, waren de zittingen in beroep en hoger beroep lang, met veel vragen en discussie. Wat mij echter het meest is bijgebleven, is hoe triest deze zaak eigenlijk was. Want hoewel in deze beschrijving alle details achterwege zijn gelaten, waren in deze zaak geluidsopnamen beschikbaar van de gesprekken tussen de patiënt en de verpleegkundige. Hierop was een schreeuwende patiënt hoorbaar, een zeer ontdaan familielid, maar ook een verpleegkundige die maar bleef herhalen dat elders hulp moest worden gevraagd. De rechtbank verwees daar expliciet naar in haar uitspraak. Hieruit heb ik afgeleid dat deze opnamen ook de rechtbank niet onberoerd lieten.

Les voor de praktijk

Zorg dat er altijd een duidelijk onderscheid wordt gemaakt tussen bevoegd en bekwaam. Wees duidelijk over de bevoegdheden en regel hoe de bekwaamheid wordt getoetst. En vergeet niet dat een functie-eis weer iets anders is.

Maartje Rutten