Mag ik een ongevaccineerde medewerker de toegang tot de werkplek weigeren? Of ontslaan?

‘Bedrijven, horeca en scholen mogen mensen zonder vaccinatie weigeren’, zo kopte Nu.nl begin februari 2021. In het artikel was onder meer te lezen dat ‘werkgevers […] in principe een vaccinatiebewijs mogen eisen van bezoekers, om bijvoorbeeld de gezondheid van andere bezoekers te beschermen’.

Het artikel blijkt te zijn gebaseerd op het advies van de Gezondheidsraad aan het ministerie van Volksgezondheid. Het advies van de Gezondheidsraad is, niet geheel onverwacht, een stuk genuanceerder dan de kop van Nu.nl: partijen mógen een vaccinatiebewijs als voorwaarde stellen voor toegang tot diensten of voorzieningen, maar alleen als er echt geen andere optie is.

Nu lijkt een vaccinatieplicht op dit moment nog een stap te ver. Mijn collega, Esther van Gaal, schreef al eerder een artikeltje over de juridische (on)mogelijkheid van een verplichte vaccinatie. De Gezondheidsraad concludeert in elk geval dat de Wet publieke gezondheid geen mogelijkheid biedt tot een verplichte vaccinatie (een gedwongen quarantaine trouwens wel!). Zou die mogelijkheid er wel zijn én zou daar gebruik gemaakt van worden, dan zou dat voor het eerst zijn in Nederland. In tegenstelling tot bij onze Ooster- en Zuiderburen zijn er op dit moment geen verplichte vaccins in Nederland.

Terug naar het advies. De Gezondheidsraad maakt een duidelijk onderscheid tussen ‘dwang’ en ‘drang’. Van dwang is sprake als iemand geen enkele keuze heeft om zich aan vaccinatie te onttrekken, terwijl bij ‘drang’ iemands beslissingsruimte wordt ingeperkt (of zodanig wordt beïnvloed) dat diegene feitelijk minder keuzevrijheid heeft. Maar ‘dwang’ en ‘drang’ kunnen dicht bij elkaar liggen: zo lijkt een wettelijke vaccinatieplicht misschien ‘dwang’, maar het is strikt genomen de zwaarste vorm van drang: je kunt je namelijk nog steeds onttrekken aan de verplichting, maar riskeert dan een gevangenisstraf of een boete. Denk aan het al dan niet volgen van de regels rondom de mondkapjesplicht of de avondklok.

Het vragen naar een vaccinatiebewijs kan volgens de Gezondheidsraad dus wel. Is dat nieuw? Eigenlijk niet. Al in oktober 2018 is een wetsvoorstel ingediend waarmee de Wet kinderopvang op zo’n manier gewijzigd zou worden dat kindercentra een beleid mógen voeren dat ertoe leidt dat (nagenoeg) uitsluitend kinderen en personeelsleden worden toegelaten die aantoonbaar deelnemen aan het Rijksvaccinatieprogramma. Een ongevaccineerd kind kan dan worden geweigerd. Het voorstel is op 18 februari 2020 – dus een maand vóór de afkondiging van de coronapandemie – door de Tweede Kamer aangenomen (maar ligt nog voor akkoord bij de Eerste Kamer). Van ‘dwang’ is hier dus geen sprake: de wet heeft niet tot gevolg dat ouders verplicht worden hun kind(eren) te laten vaccineren, maar wel dat kindercentra niet-gevaccineerde kinderen mogen weigeren.

Een organisatie is op grond van de Arbowetgeving verplicht een veilige werkomgeving aan de werknemers te garanderen. Maar ook voor de (mogelijke) bezoekers moet het natuurlijk veilig zijn. Dit geldt niet alleen voor een ziekenhuis, maar ook voor een school, de eerdergenoemde kinderopvang, de uitbater van een voetbalstadion en het plaatselijke bakkertje. In een corona-context kan dit een spatscherm tussen een klant en een caissière zijn, maar dat kan dus net zo goed – onder voorwaarden – het tonen van een vaccinatiebewijs zijn.

Maar hoe creëer je dan een veilige omgeving? Van iedereen een vaccinatiebewijs verlangen? Kun je nooit meer naar het theater zonder vaccinatiebewijs? Zo’n vaart zal het niet lopen. Een vaccinatiebewijs als voorwaarde stellen voor toegang tot een voorziening is een dusdanig zware maatregel, dat de noodzaak daarvan regelmatig geëvalueerd moet worden – aldus de Gezondheidsraad.

Zo simpel als Nu.nl het deed voorkomen is het dus niet. Het verlangen van een vaccinatiebewijs moet eigenlijk de laatste keuze zijn. Het is immers de zwaarste mogelijkheid, maar niet de enige effectieve. Een kinderdagverblijf zal (met ook de voorgestelde wetswijziging in het achterhoofd) een vaccinatieweigerende medewerker de toegang misschien wel mogen weigeren. Maar voor de ongevaccineerde medewerker van of bezoeker aan het gemeentehuis geldt dat niet: daar kan het plaatsen van spatschermen en het voeren van een beleid waarin afstand van elkaar gehouden moet worden ook heel effectief zijn. Een ongevaccineerde voetbalsupporter zal daarentegen misschien wel weer (tijdelijk) geweigerd mogen worden tot een voetbalwedstrijd. Kortom: naarmate de alternatieven minder effectief worden, komt het stellen van een vaccinatiebewijs als voorwaarde nadrukkelijker in beeld.

Mag je een ongevaccineerde medewerker of bezoeker de toegang weigeren? Onder omstandigheden dus wel. Mag je een vaccinatieweigerende medewerker ontslaan? Nee, niet alleen om de reden dat de medewerker een vaccinatie weigert; anders zou je een medewerker die geen griepprik wenst misschien ook wel mogen ontslaan. Maar als het werk anders niet (veilig) uitgevoerd kan worden, dan misschien wel. Twijfel? Neem contact op met mij of mijn collega’s.

Tom Koomen