Afschaffing VAR-verklaring leidt tot onrust zzp’ers in de zorg

De afgelopen maanden stonden de zzp’ers in Nederland centraal. Koppen als “Inzet van zorg-zzp’ers ernstig in gevaar” en “Zzp’ers vrezen naheffing bij schijnconstructie” verschenen recent in het nieuws. Dit heeft alles te maken met de Wet deregulering beoordeling arbeidsrelaties (Wet DBA) die op 2 februari 2016 door de Eerste Kamer is aangenomen. Deze wet schaft de voorheen vereiste VAR-verklaring af en introduceert met ingang van 1 mei 2016 zogenaamde ‘modelovereenkomsten’.

Deze overeenkomsten zouden vele voordelen hebben ten opzichte van de VAR-verklaring, maar er is zeker ook een kritische noot bij te plaatsen. Met name in de zorg wordt veelal gebruik gemaakt van zelfstandigen, maar daar heerst de vrees dat de inzet daarvan mogelijk in gevaar komt.

Eerst zal ik hierna de afschaffing van de VAR-verklaring en de nieuwe Wet DBA toelichten. Vervolgens ga ik in het bijzonder in op de zzp’ers in de zorg.

VAR-verklaring

Tot 1 mei 2016 is iedere zzp’er in Nederland nog verplicht een VAR-verklaring aan te vragen bij de Belastingdienst. Deze ‘Verklaring Arbeidsrelatie’ geeft de opdrachtgever duidelijkheid over de fiscale kwalificatie van de arbeidsrelatie. Zodra een zzp’er in het bezit is van een VAR-verklaring, wordt de opdrachtgever onder andere gevrijwaard van de verplichting om loonbelasting en de premie volksverzekeringen op de vergoeding in te houden.

De Belastingdienst ondervindt in de huidige situatie echter handhavingsproblemen, aangezien de opdrachtgever niet betrokken is bij de aanvraag en zich achteraf andere feiten of omstandigheden kunnen voordoen die vooraf niet door de zzp’er zijn gemeld. Bovendien wordt de Belastingdienst al jaren geconfronteerd met schijnzelfstandigen: zzp’ers die weliswaar beschikken over een
VAR-verklaring, maar in de praktijk werkzaamheden verrichten als ware zij werkzaam in loondienst. De Wet DBA moet deze praktijken tegengaan.

Modelovereenkomst

Vanaf 1 mei 2016 vervangt een modelovereenkomst de VAR-verklaring. Op de website van de Belastingdienst zijn diverse algemene modelovereenkomsten en voorbeeldovereenkomsten voor branches en beroepsgroepen gepubliceerd die opdrachtgevers kunnen gebruiken. Daarnaast staat het eenieder vrij om eigen overeenkomsten te gebruiken.

In beginsel kunnen de opdrachtgevers een overeenkomst met een zzp’er ter beoordeling voorleggen aan de Belastingdienst. Opdrachtgevers zijn dit evenwel niet verplicht. Het verdient natuurlijk wel de voorkeur aangezien de opdrachtgever dan, volgens de Belastingdienst, vooraf zekerheid heeft dat hij geen loonheffingen hoeft in te houden en te betalen.

Handhaving door de Belastingdienst was voorheen een heikel punt. In de toekomst zal de Belastingdienst de omschreven situatie in de overeenkomst gaan vergelijken met de feitelijke situatie. Als in de praktijk namelijk blijkt dat er sprake is van een schijnconstructie, heeft dit diverse fiscale gevolgen. De Belastingdienst gebruikt ter beoordeling hiervan de Handreiking Beoordeling Arbeidsrelaties. De Staatssecretaris heeft toegezegd dit interne document openbaar te maken.

Moeten alle opdrachtgevers nu op korte termijn massaal overeenkomsten gaan opstellen en ter beoordeling voorleggen aan de Belastingdienst? Dat niet. De Belastingdienst hanteert namelijk een overgangsperiode van 1 mei 2016 tot 1 mei 2017 waarin opdrachtgevers de gelegenheid hebben om de gang van zaken aan te passen aan de Wet DBA. Vanzelfsprekend houdt de Belastingdienst in deze periode wel toezicht, maar zal niet actief gaan handhaven.

Kritiek

Zoals gezegd zorgen de nieuwe regels ook voor veel kritiek. Inmiddels hebben meer dan 25.000 zzp’ers een digitale petitie getekend tegen de aanstaande wijzigingen. De nieuwe modelovereenkomsten zouden vooral leiden tot veel rompslomp. Ook prof. Evert Verhulp is kritisch ten aanzien van de Wet DBA. Zo zei hij op 21 februari 2016 in de uitzending van Nieuwsuur dat hiermee slechts een deel van het probleem wordt aangepakt. Bovendien zijn de zzp’ers in Nederland zo divers, dat de Wet DBA voor velen juist problemen creëert die er voorheen niet eens waren. Volgens Verhulp was uitstel van de Wet DBA een betere oplossing geweest.

Onrust in de zorg

Ook in de zorg wordt gebruik gemaakt van zzp’ers, echter deze inzet zou door de afschaffing van de VAR-verklaring mogelijk in gevaar kunnen komen. Momenteel is één modelovereenkomst, opgesteld door belangenbehartigers BTN en FNV Zelfstandigen, goedgekeurd door de Belastingdienst en gepubliceerd. Deze modelovereenkomst lijkt in de praktijk echter onwerkbaar. Er zou namelijk met iedere individuele cliënt een opdrachtovereenkomst gesloten moeten worden.

Daarnaast hebben diverse zorg-zzp’ers modelovereenkomsten ter beoordeling voorgelegd aan de Belastingdienst. Maar deze worden mogelijk geweigerd wegens strijdigheden met de nieuwe Wet Kwaliteit Klachten en Geschillen Zorg (Wkkgz). Deze wet vervangt de wetten Kwaliteitswet Zorginstellingen en de Wet klachtrecht cliënten zorgsector en is op 1 januari 2016 in werking getreden. Het voornaamste doel van deze wet is openheid over klachten, om zo samen de kwaliteit van de zorg te verbeteren. Hiertoe wordt onder andere een informatieverplichting geïntroduceerd en moet een klager kosteloos een klachtfunctionaris kunnen benaderen.

Op basis van deze Wkkgz heeft de opdrachtgever, dat wil zeggen de toegelaten zorginstelling, de eindverantwoordelijkheid voor de kwaliteit van de zorg. Maar dit strookt volgens de Belastingdienst niet met de Wet DBA, aangezien een zelfstandige zelf de eindverantwoordelijkheid moet dragen. In wezen komt daarmee de inzet van zzp’ers in het gedrang, omdat er geen directe relatie is tussen de zelfstandige en de individuele cliënt.

Naar aanleiding van deze problematiek hebben leden van de Tweede Kamerfractie van de VVD op 12 februari 2016 vragen gesteld aan de Minister en Staatssecretaris van Volksgezondheid, Welzijn van Sport en de Staatssecretaris van Financiën. Staatssecretaris Van Rijn heeft op 18 februari 2016 aangegeven de Kamervragen spoedig te zullen beantwoorden. Tot die tijd verkeren de zzp’ers in de zorg en opdrachtgevers helaas in onzekerheid en nadert de deadline van 1 mei 2016 met rasse schreden.

Rianne Dreuning
Capra Zorg