De veroordeelde arts: tuchtrechtelijk verwijtbaar?

Een arts wil zijn vrouw vermoorden. Hij geeft twee drugsverslaafden opdracht  haar in brand te steken in hun woning. De vrouw overleeft de aanslag, maar is ernstig verminkt. Hun kinderen en de ouders van het slachtoffer hebben alles zien gebeuren. Zij zijn daardoor getraumatiseerd. Het voorval speelt zich af in de privésfeer. Kan dit de arts ook tuchtrechtelijk worden verweten? Het Centraal Tuchtcollege boog zich onlangs over deze kwestie.

De strafrechtelijke procedure

In het kader van zijn strafrechtelijke vervolging is de arts onderzocht in het Pieter Baan Centrum. De conclusie van het psychologisch en psychiatrisch onderzoek is onder meer dat er bij hem sprake is van een ernstige persoonlijkheidsstoornis, gekenmerkt door borderline, narcistische en antisociale aspecten. Ofschoon de arts enigszins verminderd toerekeningsvatbaar werd geacht, is hij op 8 april 2005 door de strafrechter veroordeeld tot een gevangenisstraf voor de duur van 15 jaar.

De arts gaat weer werken

Tijdens zijn detentie is de arts in staat gesteld zijn kennis op peil te houden en diverse cursussen te volgen. Nog tijdens zijn detentie heeft hij stage kunnen lopen in een (huisartsen)praktijk voor klassieke homeopathie. Per juli 2012 is de arts in het kader van een penitentiair programma, waarin hij in toenemende mate vrijheden kreeg, via een uitzendbureau als basisarts aan het werk gegaan in een verpleeghuis. Ook werd hij toegelaten tot de opleiding tot specialist ouderengeneeskunde. De arts had geen melding gemaakt van zijn strafrechtelijk verleden, er was niet doorgevraagd naar het ‘gat’ in zijn curriculum vitae en er was niet om afgifte van een Verklaring Omtrent Gedrag gevraagd. Reclassering Nederland had, omdat deze instelling geen verband zag tussen de werkzaamheden als arts binnen zorginstellingen en het delict waarvoor de arts was veroordeeld, positief geadviseerd met betrekking tot deze werkzaamheden. De arts werd tot november 2012 via een elektronische enkelband en daarnaast via tweewekelijkse gesprekken met de reclassering gecontroleerd.

De Inspectie voor de Gezondheidszorg treedt op

In december 2012 heeft het Ministerie van VWS naar aanleiding van vragen van de pers contact gezocht met de Inspectie voor de Gezondheidszorg (hierna: de Inspectie). De Inspectie heeft op haar beurt de werkgeefster van de arts benaderd. Dit heeft er toe geleid dat  de arts op non-actief is gesteld en uiteindelijk heeft de kantonrechter de arbeidsovereenkomst (voorwaardelijk) ontbonden. Deze beslissing is kort gezegd gebaseerd op een vertrouwensbreuk tussen de arts en zijn werkgeefster omdat hij niet uit eigen beweging open kaart had gespeeld over zijn strafrechtelijk verleden.

De tuchtrechtelijke procedure

Daarnaast heeft de Inspectie met betrekking tot het handelen van de arts een tuchtrechtelijke klacht ingediend. Deze tuchtklacht werd echter door het Regionaal Tuchtcollege niet-ontvankelijk geacht, – dus niet in behandeling genomen -, aangezien het handelen van de arts in de relationele sfeer plaats had gevonden en niet in de hoedanigheid van arts. Handelen dat niet in de hoedanigheid van een beroepsbeoefenaar heeft plaatsgevonden, kan volgens het Regionaal Tuchtcollege niet tuchtrechtelijk worden getoetst aan de tweede tuchtnorm zoals neergelegd in artikel 47, eerste lid onder b van de Wet op de Beroepen in de individuele gezondheidszorg (Wet BIG). Dit artikel bepaalt:

“Degene die in een der in het tweede lid vermelde hoedanigheden in een register ingeschreven staat, is onderworpen aan tuchtrecht ter zake van:
a.    (…)
b.    enig ander dan onder a bedoeld handelen of nalaten in die hoedanigheid in strijd met het belang van een goede uitoefening van individuele gezondheidszorg.”

Volgens de memorie van toelichting die bij dit artikel hoort, is het in het algemeen niet de bedoeling privégedrag onder tuchtrechtelijke toetsing te brengen (Tweede Kamer, vergaderjaar 1985-1986, 19 522, nr. 3, p. 47). Hieruit blijkt dat bij de invoering van de Wet BIG bewust ervoor is gekozen handelen waarbij de betrokkene niet de hoedanigheid van BIG-geregistreerd beroepsoefenaar heeft, (in het algemeen) niet onder het bereik van het tuchtrecht te brengen. Sinds de invoering van de Wet BIG is het dan ook vaste tuchtrechtelijke jurisprudentie dat een klacht over handelen in de privésfeer tot niet-ontvankelijkheid van de klager leidde, derhalve niet tuchtrechtelijk werd getoetst en niet tot een tuchtrechtelijke maatregel kon leiden.

De Inspectie kon in de beslissing van het Regionaal Tuchtcollege haar niet-ontvankelijk te verklaren in haar klacht, niet berusten. Daarom ging zij hiertegen in hoger beroep bij het Centraal Tuchtcollege voor de Gezondheidszorg. In deze procedure voerde de Inspectie (in de kern) aan dat het plegen van of het aanzetten tot een levensdelict door een medische beroepsoefenaar, zoals het handelen waarvoor de arts in 2005 is veroordeeld door de strafrechter, niet te verenigen is met diens beroepsuitoefening. Dit handelen kan door de tuchtrechter wel degelijk worden getoetst aan de tweede tuchtnorm zoals neergelegd in artikel 47, eerste lid onder b van de Wet BIG, aldus de Inspectie. Dat het handelen van de arts heeft plaatsgevonden in de privésfeer maakt dit niet anders. Dit handelen getuigt namelijk volgens de Inspectie van een zo ernstig gebrek aan respect voor het leven en de gezondheid van een medemens dat het de hoedanigheid van arts direct raakt.

Saillant detail hierbij is dat de arts twee dagen voor de zitting in 2013 bij het Regionaal Tuchtcollege terechtgestaan heeft voor de meervoudige strafkamer in de rechtbank op verdenking van mishandeling van zijn vriendin en haar moeder. Hiervoor is de arts inmiddels veroordeeld tot een taakstraf van 80 uur en ten uitvoerlegging van de oorspronkelijke gevangenisstraf voor de duur van 30 dagen.

Het Centraal Tuchtcollege

Het Centraal Tuchtcollege achtte de strekking van het betoog van de Inspectie juist. Hierbij werd overwogen dat het hier gaat om handelen van iemand die de hoedanigheid van arts bezit maar niet in die hoedanigheid handelde, welk handelen met opzet gericht was op het doden van een ander, althans het toebrengen van zwaar lichamelijk letsel. Dergelijk gedrag is flagrant in strijd met de algemene zorgplicht die iedereen ten aanzien van het leven en de gezondheid van zijn medemens in acht behoort te nemen. Aan een arts is uit hoofde van diens beroep bij uitstek die zorg toevertrouwd. Het vertrouwen dat de samenleving met het oog daarop in een arts stelt, wordt door dit handelen, dat de waarden van het beroep in de kern raakt, dan ook wezenlijk aangetast. Daarom kan dat handelen niet los worden gezien van de hoedanigheid van arts, ook al vond het niet in de uitoefening van die hoedanigheid plaats. Volgens het Centraal Tuchtcollege is daarom de Inspectie ten onrechte niet-ontvankelijk verklaard. Dit betekende dat alsnog werd overgegaan tot behandeling van de klacht van de Inspectie.

De klacht van de Inspectie dat de arts de tweede tuchtnorm heeft geschonden, werd – gelet op het voorgaande – gegrond verklaard. De Inspectie had daarnaast gevorderd dat aan de arts de maatregel van doorhaling werd opgelegd. Het Centraal Tuchtcollege achtte het opleggen van die maatregel, al of niet voorwaardelijk, in de gegeven omstandigheden echter disproportioneel. Daartoe overwoog het college dat het gewraakte handelen van de arts plaatsvond op 5 juli 2003, dus meer dan twaalf jaar geleden, dat de arts een gevangenisstraf opgelegd heeft gekregen van vijftien jaar welke voor het grootste deel ten uitvoer is gelegd, en dat de arts in de periode van detentie een resocialisatieprogramma gericht op het hervatten van zijn werkzaamheden als (alternatief) arts, heeft gevolgd en op grond daarvan in 2012 als basisarts aan het werk is gegaan. Het Centraal Tuchtcollege legde de arts derhalve geen enkele maatregel op.

Wijziging tweede tuchtnorm

Zoals door de annotator van deze uitspraak, de heer prof. mr. J.H. Hubben, terecht opgemerkt, weegt in de beoordeling  van het Centraal Tuchtcollege de ernst van het delict zwaar. Hieruit kan worden geconcludeerd dat het bij tuchtrechtelijke toetsing van handelingen in de privésfeer door een BIG-geregistreerd beroepsbeoefenaar moet gaan om ernstige feiten. Levensdelicten, seksuele delicten en het bezit van kinderporno kunnen daartoe worden gerekend. De rechtspraak zal de grenzen moeten aangeven. Nog beter is het om, conform het advies neergelegd in de Tweede Evaluatie van de Wet BIG opgesteld door J.G. Sijmons e.a., in artikel 47 Wet BIG de woorden “in die hoedanigheid” te schrappen en de tweede tuchtnorm te vervangen door de tekst “enig ander handelen of nalaten in strijd met het belang van een goede individuele gezondheidszorg”. Daarmee komt buiten twijfel dat handelingen in de privésfeer onder omstandigheden tuchtrechtelijk kunnen worden getoetst. De minister van VWS heeft aan de Tweede Kamer laten weten dat zij deze aanbeveling overneemt.

Toch blijft de beslissing van het Centraal Tuchtcollege wat onbevredigend. Aan de arts wordt immers geen maatregel opgelegd. De vraag rijst dan ook of een maatregel, bijvoorbeeld een voorwaardelijke schorsing, toch niet in de rede had gelegen. Temeer nu de arts in 2013 nog recidiveerde en (wederom) hiervoor strafrechtelijk is veroordeeld tot een onvoorwaardelijke vrijheidsstraf wegens mishandeling. Zoals door de heer prof. mr. Hubben terecht opgemerkt: zou het belang van de gezondheidszorg niet gediend zijn geweest met een maatregel die erin voorziet dat de arts niet opnieuw aan het werk kan gaan in een instelling voor kwetsbare patiënten zoals bijvoorbeeld geestelijk gestoorde bejaarden of verstandelijk gehandicapten?

Esther van Gaal
Capra Advocaten ‘s-Hertogenbosch