Governancecode Zorg 2017: goed bestuur in de zorg

Op 14 december 2016 hebben Yvonne van Rooy, voorzitter van de BoZ, en Jacobine Geel, voorzitter van GGZ Nederland, de Governancecode Zorg 2017 gepresenteerd. Een belangrijke drijfveer voor het formuleren van een nieuwe code was gelegen in de toenemende druk  van de rijksoverheid  op de zorgbranche om stappen te zetten in het bevorderen van goed bestuur in de zorg, mede in het licht van de toegenomen (economische) vrijheid van zorgaanbieders.

Minister Schippers: ‘Goed bestuur is niet te vatten in afvinklijstjes’

Minister  Schippers had reeds het voornemen kenbaar gemaakt om een wetsvoorstel “Goed Bestuur in de Zorg” aan het parlement voor te leggen. In haar brief van 22 januari 2015 aan de Voorzitter van de Tweede Kamer merkte de bewindsvrouw het volgende op: “Tegelijkertijd zijn we er zeer van doordrongen dat goed bestuur vooral te maken heeft met een open cultuur van transparantie, aanspreekbaarheid en verantwoording binnen instellingen (..) Het realiseren van een dergelijke cultuur laat zich lastig in harde en concrete regels vatten. Vermeden moet worden dat checklists de bredere verantwoordelijkheid van de bestuurder ondermijnt. (..) Een cultuur van goed bestuur is niet te vatten in afvinklijstjes. Om daar een goede balans in te vinden hebben wij ervoor gekozen om te kijken naar hoe we samen met het veld kunnen komen tot een meer responsieve bestuurscultuur”.
Het wetsvoorstel werd van tafel gehaald en de zorgsector kreeg de kans om de “meer responsieve bestuurscultuur” door een nieuwe code te bevorderen.

De zeven principes van de Governancecode 2017

Indachtig de kritiek van minister Schippers – “goed bestuur is niet te vatten in afvinklijstjes”- is de code ingrijpend van karakter veranderd. Daar waar er in de 2010-versie sprake was van een artikelsgewijs en vaak dwingend geformuleerde set van aanwijzingen en verplichtingen, bestaat de code in 2017 met name uit een opsomming van 7 principes:

1. De maatschappelijke doelstelling en legitimatie van de zorgorganisatie is het bieden van goede zorg aan cliënten.
2. De raad van bestuur en raad van toezicht hanteren waarden en normen die passen bij de maatschappelijke positie van de zorgorganisatie.
3. De zorgorganisatie schept randvoorwaarden en waarborgen voor een adequate invloed van belanghebbenden.
4. De raad van bestuur en raad van toezicht zijn ieder vanuit hun eigen rol verantwoordelijk voor de governance van de zorgorganisatie.
5. De raad van bestuur bestuurt de zorgorganisatie gericht op haar maatschappelijke doelstelling.
6. De raad van toezicht houdt toezicht vanuit de maatschappelijke doelstelling van de zorgorganisatie.
7. De raad van bestuur en raad van toezicht ontwikkelen permanent hun professionaliteit en deskundigheid.

De principes worden in de code vervolgens in korte paragrafen toegelicht en uitgewerkt. Die uitwerking verschilt per onderdeel sterk. Daar waar bijvoorbeeld de normen en waarden uit principe 2 in de toelichting aanleiding vormen voor algemene, zo niet gratuite, bespiegelingen over  bestuurlijk en sociaal wenselijk gedrag, wordt in de uitwerking van principe 4 de voorwaarde gesteld van een schriftelijke regeling over het handelen bij en beslechten van conflicten tussen de raad van toezicht en de raad van bestuur.

De Governancecommissie Gezondheidszorg blijft

Wat niet veranderd is – en dat is vanuit juridisch perspectief toe te juichen – is de toegang tot de Governancecommissie Gezondheidszorg (3.4 Naleving code). De commissie is ondergebracht bij het Scheidsgerecht Gezondheidszorg te Utrecht en kan naar aanleiding van een schriftelijk toetsingsverzoek een oordeel geven en aanbevelingen doen omtrent de naleving door de betrokken zorgorganisatie van een of meer  principes in een concreet geval.  Vanuit het oogpunt van rechtsontwikkeling is het te betreuren dat de commissie tot op heden slechts sporadisch wordt ingeschakeld. Zie laatstelijk de uitspraak van de commissie van 17 oktober 2016 waarin de werving en benoeming van een nieuwe raad van toezicht van een zorgorganisatie volgens de commissie onvoldoende openbaar is geweest en ook de herbenoeming van één van de leden in strijd met de code heeft plaatsgevonden.

Code moet nog verder worden ingevuld

Op zich is het te begrijpen dat de zorgsector de uitgangspunten voor goed bestuur  – in de vorm van de principes – duidelijker in beeld wil hebben.  Naar verwachting komt het de discussie binnen de zorgorganisaties over de wenselijke bestuurscultuur ten goede indien de deelnemers aan de discussie  gebruik kunnen maken van een hanteerbare set richtlijnen. De discussie is niet gebaat bij een overmatige juridificering van de respectievelijke posities. Of de discussie vervolgens zal leiden tot een bestuurscultuur die in de ogen van de minister en de zorgsector wenselijk is, is een tweede. Jacobine Geel  formuleerde het bij de introductie aldus: “ Hoe het (..) verdergaat, moet deels nog worden ingevuld. De verschillende brancheorganisaties gaan hun leden steunen in het gesprek over wat de code van hen vraagt, vervolgens moet je evalueren wat levert het op, welke casuïstiek kunnen wij verder uitwerken” (Zorgvisie van 14 december 2016).  Dat klinkt voornamelijk naar bewustwording, zonder  harde targets.

IGZ verheft Governancecode Zorg 2017 tot veldnorm

Een meer concrete invloed kan wellicht verwacht worden van de Inspectie voor de gezondheidszorg (IGZ). De IGZ heeft de Governancecode Zorg 2017 tot zogenaamde “veldnorm” verheven, zijnde een instrument aan de hand waarvan de kwaliteit “in het veld” als het ware gekalibreerd kan worden. De principes uit de code zullen in die zin mede het toetsingskader gaan vormen aan de hand waarvan het toezicht door de IGZ gestalte zal krijgen. Dat toezicht, dat deels ook door de Nederlandse Zorgautoriteit (Nza) wordt uitgevoerd, vindt plaats op basis van een reeks wettelijke regelingen, waaronder  de Wet kwaliteit klachten en geschillen zorg (Wkkgz), de Wet toelating zorginstellingen (Wtzi), de Wet marktordening gezondheidszorg (Wmg), de Jeugdwet en de Wet medezeggenschap cliënten in de zorg (Wmcz).

De geschiedenis van Governance in de zorg

De zorgbranche was in 1999 een  van de eerste branches waarvoor aanbevelingen voor good governance werden uitgebracht. Dat gebeurde destijds door de Commissie Health Care Governance. In 2005 werd het stokje overgenomen door de koepelorganisaties, verenigd in de Brancheorganisaties Zorg (BoZ).  Met ingang van 1 januari 2006 werd de Zorgbrede Governancecode van kracht.  Een aangepaste versie van de code trad vervolgens met ingang van 1 januari 2010 in werking.