Een veilige schoolomgeving? Twee uitspraken

In april 2018 volgden kort na elkaar twee rechtbank-uitspraken over grensoverschrijdend handelen door docenten. Hoewel de ene uitspraak afkomstig is van de bestuursrechter en de andere van de kantonrechter, geven zij een mooi beeld van wanneer de grens wel en niet wordt overschreden en aan welk optreden het schoolbestuur in zulke situaties verstandig doet.

Piramidespel

De eerste docent die voor de rechtbank moest verschijnen was een lerares van de stichting Albeda. Zij was deelnemer in ‘LifePlus’, een organisatie met een piramidestructuur. Zulke organisaties verkopen vaak voedingssupplementen en andere middelen zonder enig bewezen effect. Deelnemers kopen zich in, ontvangen de producten en dienen vervolgens zelf nieuwe deelnemers te werven. Al met al een constructie die onvermijdelijk leidt tot het ergeren en lastigvallen van anderen.

Een feitenonderzoek naar aanleiding van klachten van een paar leerlingen, wees uit dat de docente leerlingen (in sommige gevallen succesvol) probeerde te bewegen om producten van LifePlus te kopen en zelfs financieel in het piramidespel te ‘investeren’. Daarop verzocht de stichting de kantonrechter te Rotterdam de arbeidsovereenkomst met de docent te ontbinden op grond van artikel 7:669 lid 3 sub e van het Burgerlijk Wetboek (verwijtbaar handelen van de werknemer), zonder opzegtermijn en zonder transitievergoeding. Volgens de stichting had de docente misbruik gemaakt van het gezag verbonden aan haar functie en van het vertrouwen dat zij genoot, alsmede de goede naam van Albeda beschadigd.

Duikersreflex

Een maand later verscheen voor de bestuursrechter te Overijssel een docent van een school voor praktijkonderwijs, die het praktijkelement van dit type onderwijs wel heel serieus nam. Toen tijdens een van zijn lessen aan de vierde klas, naar aanleiding van een tekst uit het boek voor het vak Nederlands, spionage-praktijken en martelmethodes, waaronder waterboarding, ter sprake kwamen, besloot de docent de ‘duikersreflex’ te demonstreren. Die reflex zorgt ervoor dat mensen automatisch hun adem inhouden als zij met hun hoofd onder water raken, of als dit wordt gesimuleerd. Bij het experiment werd deze reflex uitgelokt door een theedoek met water op het hoofd van een leerling te leggen. De leerling werkte overigens vrijwillig mee en kon de theedoek op elk moment wegtrekken.

Een collega die getuige was het experiment sprake de docent er niet op aan, maar wendde zich rechtstreeks tot de teamleider (van je collega’s moet je het maar hebben). De teamleider vond ingrijpen kennelijk niet nodig. Vervolgens kaartte de collega het aan bij de interim-vestigingsdirecteur die het gebeuren bij de voorzitter van het College van Bestuur heeft gemeld. Dit leidde tot een onderzoek en een schorsing. Na afloop van het onderzoek werd de docent wegens plichtsverzuim een disciplinaire straf opgelegd bestaande uit een inhouding van zijn bezoldiging voor 50% van zijn maandsalaris. Tevens ontving hij een waarschuwing. Het bestuur vond dat het experiment elke grens van aanschouwelijk onderwijs overschreed en bovendien experimenteren met martelmethoden door leerlingen tot gevolg kon hebben. De docent benadrukte juist de vrijwilligheid van deelname aan het experiment, het door hem waarborgen van de veiligheid, het enthousiasme van de leerlingen en het feit dat ook ouders niet hadden geklaagd.

Oordeel

De feiten die aan beide casussen ten grondslag liggen lijken op het eerste gezicht schokkend, maar de gedragingen van de docenten zijn lang niet even ernstig.

De kantonrechter te Rotterdam oordeelde dat de docente van de stichting Albeda ernstig verwijtbaar had gehandeld. Het benaderen van leerlingen om speciale producten te kopen of om riskante beleggingen te doen, past uiteraard niet binnen een veilige schoolomgeving. De leerlingen zijn bovendien veelal kwetsbaar door de problematische sociale en/of economische privéomstandigheden, waarmee zij kennelijk kampen. Het resultaat van haar commerciële inspanningen was dat haar arbeidsovereenkomst op een zo kort mogelijke termijn werd ontbonden, zonder toekenning van een transitievergoeding.

De docent uit het praktijkonderwijs kreeg van de rechtbank Overijssel te horen dat het experiment met de duikersreflex als uitvloeisel van een gesprek over waterboarding niet past binnen het aanschouwelijke onderwijs. Bovendien deelde de rechter de mening van het bestuur dat ook rekening moet worden gehouden met de beeldvorming over de school en het onderwijs dat daar wordt gegeven en dat het risico dat leerlingen op het idee komen om buiten school in een minder veilige setting met de duikersreflex aan de slag gaan, moet worden vermeden. Toch vond de bestuursrechter de opgelegde straf te ver gaan. Daarbij nam de rechter in ogenschouw dat de intenties van de docent goed waren, dat het experiment vrijwillig, veilig en ‘in ontspannen sfeer’ werd uitgevoerd, dat het geen negatieve reacties van leerlingen en ouders had opgeleverd en dat het bestuur vooraf onvoldoende regels, afspraken of ijkpunten had vastgesteld ten aanzien van wat wel en niet binnen het aanschouwelijk onderwijs wordt getolereerd. Niet was gebleken dat de docent al eens eerder de fout in was gegaan. Het bestuur had de docent daarom in een ferm gesprek op de ontoelaatbaarheid van zijn handelen kunnen wijzen.

Het door de docent uitgevoerde experiment berustte op een inschattingsfout, aldus de rechter, die in het kader van het functioneren moest worden bezien. Direct bestraffen was niet terecht. Dit is een wezenlijk verschil met de docente die haar leerlingen producten verkocht. Dit was geen inschattingsfout, maar bewust ontoelaatbaar handelen. Zij wist dat ook want zij maakte de afspraken met de leerlingen in het geheim. Daarnaast kon ze geen (geloofwaardige) verklaring voor haar handelen bieden. Niet zo gek dus, dat beide rechters tot een totaal ander oordeel kwamen.