Column: Alternatieve feitenonderzoeken?

In mijn column van 30 november 2015 vroeg ik aandacht voor feitenonderzoeken en de (uitvoerige) jurisprudentie daarover. Het betreft hier integriteitsonderzoeken, draagvlakonderzoeken, onderzoeken naar het functioneren van een medewerker, onderzoeken inzake (al dan niet seksuele) intimidatie, etc. Dergelijke onderzoeken worden onder andere door Capra Advocaten verricht. Daarbij hanteren we het Protocol Feitenonderzoek. Dat protocol is gebaseerd op ervaring die in de afgelopen tientallen jaren is opgebouwd met dergelijke onderzoeken en op jurisprudentie, waaronder die van de Centrale Raad van Beroep.

In genoemde column noemde ik acht uitspraken van diverse rechterlijke instanties, betrekking hebbend op feitenonderzoeken die niet deugdelijk werden bevonden. Ik vergeleek deze met enkele uitspraken, waarin het onderzoek wel de toets der kritiek kon doorstaan. Onlangs is er wederom een uitspraak gepubliceerd die in het eerste rijtje past. Sterker nog, het gaat hier om een zeer extreem geval, waarin het ging om een volstrekt ondeugdelijk onderzoek, uitgevoerd door niet-juristen, met vergaande consequenties voor enkele docenten bij een scholengemeenschap. Eén van hen liet het daar niet bij zitten en heeft het desbetreffende onderzoeksbureau met succes aansprakelijk gesteld. Zie Rechtbank Oost-Brabant 8 maart 2017. De uitspraak borduurt voort op een eerder kortgedingvonnis naar aanleiding van een procedure, aangespannen door een collega van de betreffende docent: voorzieningenrechter Rechtbank Oost-Brabant.

Wat was er aan de hand? Bij de scholengemeenschap waren onder meer twee docenten werkzaam, de ene reeds twaalf jaar en de ander zesentwintig jaar. Beiden beschikten over een uitstekend personeelsdossier. Zij waren werkzaam in een onderwijsteam, waarin sprake was van onvrede onder de teamleden. Die onvrede was dermate groot dat het College van Bestuur besloot tot een feitenonderzoek. Dat onderzoek werd verricht door een onderwijsadviesbureau. Bij dat onderzoek werden alle regels geschonden die in de hiervoor genoemde uitspraken uitvoerig zijn besproken. Het begint er al mee dat een ‘groepsgesprek’ werd gearrangeerd met het voltallige team. Daarna werden vijfentwintig anonieme en vertrouwelijke interviews met alle teamleden afgenomen. Tijdens deze interviews stonden kennelijk drie vragen centraal:

1.    Wat is er aan de hand?
2.    Hoe komt dat?
3.    Wat zou eraan gedaan moeten worden?

Daarvan zijn slechts de eerste twee echt relevant. De onderzoekers gebruikten de gespreksverslagen van henzelf en die van de respondenten. Er vond geen verificatie achteraf plaats, zo blijkt uit het onderzoeksrapport. De antwoorden op de gestelde vragen zijn gebundeld in een ‘mindmap’. Daarbij is aangetekend hoe vaak opmerkingen van gelijke strekking werden gemaakt. Bij de analyse bleek dat drie namen van teamleden expliciet werden genoemd. Deze drie werden als de boosdoeners aangewezen. Zij zouden ‘een groot aandeel hebben in de negatieve sfeer en in de stagnatie van de realisatie van de teamdoelstelling’. De drie slachtoffers werden vervolgens uitgenodigd voor een ‘voorlichtingsbijeenkomst’. Vooruitlopend daarop zou een gesprek plaatsvinden met het College van Bestuur. Eén van de betrokkenen verscheen daar en kreeg in een gesprek van 15 minuten te horen dat ze die middag na 17.00 uur niet meer welkom was op school. Een andere collega was verhinderd in verband met een medisch onderzoek. Hij heeft zowel het gesprek als de voorlichtingsbijeenkomst gemist. Tijdens de bijeenkomst werden de namen van de drie slachtoffers op het smartboard geschreven en is meegedeeld dat het onderzoeksbureau de aanbeveling had gedaan afscheid te nemen van de desbetreffende medewerkers. Als dat onmogelijk zou blijken te zijn, zouden zij moeten worden overgeplaatst naar een ander team. Het college heeft de aanbevelingen braaf overgenomen en is overgegaan tot ontzegging van de toegang en ontslag.

Het teamlid dat aanwezig was bij het gesprek en bij de bijeenkomst heeft met succes een kortgeding aangespannen tegen het onderzoeksbureau. De voorzieningenrechter heeft het bureau veroordeeld tot ‘intrekking van het rapport’. De andere collega heeft eerst een minnelijke regeling getroffen met zijn werkgever, waarbij een ontslagvergoeding van € 95.000,– is toegekend. Vervolgens werd het bureau met succes aansprakelijk gesteld. Dat resulteerde in de hiervoor  genoemde uitspraak, waarbij het bureau veroordeeld is tot vergoeding aan betrokkene van de schade die door hem is geleden en eventueel nog zal worden geleden als gevolg van het uitbrengen van het rapport.

De rechtbank oordeelde dat het bureau niet had gehandeld overeenkomstig hetgeen van een redelijk bekwaam en redelijk handelend vakgenoot bij het uitbrengen van het rapport mag worden verwacht. Onzorgvuldig werd onder meer geacht het enerzijds anoniem afnemen van interviews en anderzijds het delen van informatie daaruit, het aanwijzen van de drie betrokkenen zonder feitelijke onderbouwing, het niet bieden van de mogelijkheid zich ‘op zinvolle wijze te verweren tegen de aantijgingen’ en het schenden van de vertrouwelijkheid.

Het bureau beriep zich er op dat zij geen arbeidsrechtelijke kennis heeft. Op dat punt overwoog de rechtbank dat het bureau dan zich had moeten beperken tot het constateren van problemen en de oorzaak daarvan en zich had moeten onthouden van het geven van arbeidsrechtelijk gerelateerde adviezen. De rechtbank achtte voorts aannemelijk dat door de gedetailleerde openbaarmaking van het rapport betrokkene lichamelijke en/of psychische schade had opgelopen. De ‘intrekking’ van het rapport naar aanleiding van het kortgedingvonnis, deed daar niets aan af. Ook werd het betrokkene niet euvel geduid dat hij zich niet met hand en tand had verzet tegen het ontslag. Terugkeer naar de school was ook volgens de rechtbank geen reële mogelijkheid meer. Verder werd overwogen dat ook de kinderen van betrokkene op dezelfde school les kregen en dat hij ook met hun belangen rekening heeft moeten houden.

Al met al een glasheldere uitspraak die volledig aansluit bij de hiervoor bedoelde jurisprudentie. De financiële genoegdoening zal voor de betrokkene een schrale troost zijn. De conclusie blijft dezelfde als die in mijn column van 30 november 2015: feitenonderzoeken zijn bepaald geen sinecure. Van onderzoekers mag worden verlangd dat zij bekend zijn met de elementaire spelregels en zich daaraan houden. Weliswaar spreken deze spelregels voor zich, maar wij hebben ze zekerheidshalve samengevat in het hiervoor genoemde protocol.