Is een overheidswerkgever aansprakelijk bij een bedrijfsongeval van een zelfstandige (zonder personeel)?

De Hoge Raad bepaalde onlangs dat ook een zelfstandige schade kan claimen op basis van artikel 7:658, lid 4 BW, als hij schade lijdt in de uitoefening van zijn werkzaamheden (arrest van 23 maart 2012, LJN: BV0616). Een interessante vraag is, of deze uitspraak ook gevolgen heeft voor de aansprakelijkheid van een overheidswerkgever voor een ongeluk van een zelfstandige in de uitoefening van zijn werkzaamheden.

Norm Centrale Raad in geval van bedrijfsongevallen / beroepsziekten

De norm van werkgeversaansprakelijkheid in geval van bedrijfsongevallen en beroepsziekten is, als en voor zover het overheidswerkgevers betreft, tweeledig te noemen. In de verschillende rechtspositiereglementen zijn er bepalingen opgenomen, op basis waarvan een ambtenaar recht heeft/kan hebben op vergoeding van de schade die hij lijdt in de uitoefening van zijn werkzaamheden. Daarnaast geldt – ter zake van schade die niet of niet volledig wordt gedekt door rechtspositionele bepalingen – de in de rechtspraak van de Centrale Raad van Beroep geformuleerde algemene norm. Deze norm is samengevat als volgt: ‘Voor zover zulks niet reeds voortvloeit uit de op de ambtenaar van toepassing zijnde rechtspositionele voorschriften heeft de ambtenaar recht op vergoeding van de schade die hij lijdt in de uitoefening van zijn werkzaamheden, tenzij het betrokken bestuursorgaan aantoont dat het zijn verplichtingen is nagekomen de werkzaamheden van de ambtenaar op zodanige wijze in te richten, alsmede voor het verrichten van die werkzaamheden zodanige maatregelen te treffen en aanwijzingen te verstrekken als redelijkerwijs nodig is om te voorkomen dat de ambtenaar in de uitoefening van zijn werkzaamheden schade lijdt, of aantoont dat de schade in belangrijke mate het gevolg is van opzet of bewuste roekeloosheid van de ambtenaar.’ De Centrale Raad heeft met voormelde algemene norm aangesloten bij de norm in het civiele recht, voortvloeiende uit artikel 7:658 BW. De overheidswerkgever die aansprakelijk is op basis van een specifieke rechtspositionele bepaling, is overigens niet per definitie tevens aansprakelijk op basis van de algemene norm uit de rechtspraak. Met andere woorden, de toets aan de rechtspositionele bepalingen wordt anders ingevuld en staat in zoverre los van de toets aan de hiervoor genoemde algemene norm.

Artikel 7:658, lid 4 BW

In het kader van de Wet Flexibiliteit en Zekerheid is aan artikel 7:658 BW een vierde lid toegevoegd. Met dit vierde lid heeft codificatie plaatsgevonden van een in de civiele rechtspraak geformuleerde regel. In dit vierde lid is, voor zover relevant, het volgende bepaald: “Hij die in de uitoefening van zijn beroep of bedrijf arbeid laat verrichten door een persoon met wie hij geen arbeidsovereenkomst heeft, is overeenkomstig de leden 1 tot en met 3 aansprakelijk voor de schade die deze persoon in de uitoefening van zijn werkzaamheden lijdt.” De wetgever heeft in eerste instantie met name beoogd de werknemer te beschermen, die door zijn werkgever bij een derde is tewerkgesteld. De bepaling is echter niet beperkt tot vorenbedoelde situatie, dit volgt onder andere uit de wetsgeschiedenis en de (lagere) rechtspraak. Vrij breed gedragen (in de civiele rechtspraak en literatuur) wordt bijvoorbeeld dat ook stagiaires en vrijwilligers in voorkomend geval zijn aan te merken als ‘een persoon’ in de zin van artikel 7:658, lid 4 BW. In de literatuur en (lagere civiele) rechtspraak is na de invoering van het voormelde vierde lid echter wisselend gedacht over de vraag of een zelfstandige (bijvoorbeeld een kleine zelfstandige, of een zzp’er) tevens kan worden aangemerkt als ‘een persoon’ als bedoeld in deze bepaling. Onlangs heeft de Hoge Raad ter zake van het voornoemde aspect enige duidelijkheid geschapen. Hierbij is ook ingegaan op de vraag wanneer sprake is van werkzaamheden ‘in de uitoefening van zijn beroep of bedrijf’. De vraag is wat het oordeel van de Hoge Raad betekent voor het ambtenarenrecht.

Arrest 23 maart 2012

De Hoge Raad is in het arrest van 23 maart 2012 (LJN: BV0616) ten overvloede (aangezien het aangedragen onderdeel niet tot cassatie kon leiden) ingegaan op de vraag of artikel 7:658, lid 4 BW ook van toepassing kan zijn, als de arbeid door een zelfstandig ondernemer (op basis van een overeenkomst van aanneming van werk) wordt verricht. De Hoge Raad verwijst nadrukkelijk naar (enkele passages uit de) wetsgeschiedenis.

Onder andere wordt verwezen naar de volgende passage: ‘Achtergrond van het nieuwe lid 4 is dat de vrijheid van degene die een beroep of bedrijf uitoefent om te kiezen voor het laten verrichten van het werk door werknemers of door anderen niet van invloed behoort te zijn op de rechtspositie van degene die het werk verricht en betrokken raakt bij een bedrijfsongeval of anderszins schade oploopt. Met andere woorden: Een werkgever die zijn zorgverplichtingen niet nakomt dient op gelijke voet aansprakelijk te zijn voor de schade van werknemers en anderen die bij hem werkzaam zijn’.

De Hoge Raad oordeelt aan de hand van de aangehaalde passages en in het bijzonder gelet op de bewoordingen ‘op gelijke voet’ kort gezegd dat hieruit als bedoeling van de wetgever kan worden afgeleid dat de bepaling ertoe strekt bescherming te bieden aan personen die zich, wat betreft de door de werkgever in acht te nemen zorgverplichtingen, in een met een werknemer vergelijkbare positie bevinden. Het vierde lid van artikel 7:658 BW leent zich daarom tevens voor toepassing, indien de persoon die buiten dienstbetrekking werkzaamheden verricht, voor de zorg van zijn veiligheid (mede) afhankelijk is van de degene voor wie hij de werkzaamheden verricht. Of dit het geval is, zal aan de hand van de omstandigheden van het geval bepaald moeten worden, aldus de Hoge Raad. Hierbij zijn volgens de Hoge Raad onder meer van belang de feitelijke verhouding tussen betrokkenen en de aard van de verrichte werkzaamheden, alsook de mate waarin de ‘werkgever’ (al dan niet door hulppersonen) invloed heeft op de werkomstandigheden van degene die de werkzaamheden verricht en op de daarmee verband houdende veiligheidsrisico’s. Met betrekking tot de vraag wanneer de werkzaamheden hebben plaatsgevonden ‘in de uitoefening van het beroep of bedrijf’ van degene in wiens opdracht de arbeid is verricht, wordt verwezen naar een opmerking van de Minister tijdens de parlementaire behandeling (te weten dat het moet gaan om werkzaamheden die ook door eigen werknemers hadden kunnen worden verricht). Verder neemt de Hoge Raad aan, mede gelet op de beschermingsgedachte, dat de betreffende bepaling niet alleen van toepassing is bij werkzaamheden die tot het wezen van de beroeps- of bedrijfsuitoefening van de opdrachtgever kunnen worden gerekend, of bij werkzaamheden die normaal gesproken in het verlengde daarvan liggen. Ook in geval van andere werkzaamheden kan het vierde lid van artikel 7:658 BW van toepassing zijn, waarbij alsdan bepalend is of de verrichte werkzaamheden, gelet op de wijze waarop de opdrachtgever aan zijn beroep of bedrijf invulling pleegt te geven, feitelijk tot zijn beroeps- of bedrijfsuitoefening behoren. Dit zal aan de hand van de omstandigheden van het geval beoordeeld moeten worden, aldus de Hoge Raad. De zaak is op dit punt terugverwezen naar het Hof, zodat deze vraag (in de betreffende kwestie) nog beantwoord zal moeten worden.

Gevolgen arrest HR 23 maart 2012?

Wat betekent het arrest van de Hoge Raad nu voor het ambtenarenrecht?

De Centrale Raad heeft zich voor zover bekend nog nooit uitgelaten omtrent een concreet geval, waarbij een zelfstandige bij de opdrachtgever (overheidswerkgever) schade claimde ten gevolge van een bedrijfsongeval of beroepsziekte. Het ligt echter ook niet voor de hand dat de Centrale Raad inhoudelijk zal oordelen omtrent een dergelijke claim, als en voor zover deze wordt voorgelegd door een zelfstandige. Dit, omdat de zelfstandige geen ambtenaar is als bedoeld in de Ambtenarenwet. Immers, in geval van bijvoorbeeld een overeenkomst van opdracht, is de zelfstandige als zodanig niet aangesteld om in openbare dienst werkzaam te zijn. Gelet hierop dient te worden aangenomen dat de bestuursrechter niet bevoegd is om te oordelen omtrent eventuele geschillen voortvloeiende uit de gesloten overeenkomst van opdracht (zoals een verzoek om de vergoeding van schade gedaan door een zelfstandige).
Hoe de (lagere) civiele rechter zal omgaan met een schadeclaim van een zelfstandige werkzaam bij een overheidswerkgever, als gevolg van bijvoorbeeld een bedrijfsongeval, zal nog moeten blijken. In een dergelijk geval lijkt, mede gelet op de redelijkheid en billijkheid respectievelijk de beschermingsgedachte, aannemelijk dat de civiele rechter de zelfstandige een bescherming zal bieden die gelijk is aan de bescherming als bedoeld in artikel 7:658, lid 4 BW (al dan niet door analoge toepassing van die bepaling). De verwachting lijkt dus voorshands reëel dat het arrest van de Hoge Raad ook gevolgen zal hebben voor een zelfstandige werkzaam bij een overheidswerkgever.